In afwachting van de lezing 'Fotomodel gezocht', bereid ik alvast mijn bezoek voor naar de tentoonstelling 'Rituelen: anders en toch hetzelfde'.
Tussen 18 oktober en 23 november vindt deze tentoonstelling plaats op verschillende data in Palethe in Overpelt. Ik heb de tentoonstelling ontdekt via de culturele kalender van Palethe. 'Rituelen' lijkt mij een onderwerp dat super goed binnen PAV past: ofwel als apart thema, ofwel deels binnen een ander thema.
 |
| Palethe Overpelt |
Wat te verwachten van deze tentoonstelling?
Het eerste onderdeel van deze tentoonstelling bevat voorwerpen, foto's en filmpjes van overgangsrituelen bij Aborigines (Australië), Inuit (Oost-Groenland), Kuna (Midden Amerika) en religies en levensbeschouwingen.
Voor het tweede onderdeel verzamelde het Genootschap voor Geschiedenis en Volkskunde historische en recente foto's van onder andere huwelijksparen en communicanten.
Dirk Janssen heeft deze beelden verwerkt tot één grote mozaïek die illustreert hoe deze rituelen zich de laatste honderd jaar ontwikkelden. Linde Thijs heeft een fotoreportage gemaakt van hoe de voortuin van haar ouderlijk huis 'versierd' werd toen ze achttien jaar werd, een nieuw ritueel waar niet iedereen zo blij mee is. Carine Van Gerven laat foto's zien van hoe laatstejaars het ritueel van Chrisostomos vieren.
Het is moeilijk om bij zo'n breed onderwerp een gerichte onderzoeksvraag te stellen. Mijn doel is gewoon om nieuwe rituelen te leren kennen en op die manier bij te leren over andere culturen.
Rituelen
Wat is een ritueel?
"Een ritueel is een serie handelingen die gezien worden als een gebruik en bepaald zijn door achtergrond en cultuur. Rituelen vinden vaak plaats op feest- en gedenkdagen." (Wikipedia)
ri·tu·eel (het; o; meervoud: rituelen)
Godsdienstig gebruik: inwijdingsritueel (Van Dale)
Kenmerken
De elementen waaruit rituelen kunnen bestaan zijn bijvoorbeeld houding, mimiek, gebaar, dans, zang, woord, klanken, schreeuwen, fluisteren, eten, vasten, drinken, slachten en zich verwonden. Ook het uiterlijk en het dragen van bepaalde voorwerpen spelen vaak een rol bij rituelen. Een ritueel wordt steeds gekenmerkt door een bepaald patroon.
Rituelen kenmerken een bepaalde cultuur
Elke cultuur heeft rituelen. Vooral belangrijke fasen in het leven zoals de geboorte, de overgang naar volwassenheid, het huwelijk, religieuze en sociale verbintenissen en de dood vragen rituelen. Sommige rituelen zijn héél eenvoudig en bijna onmerkbaar, zoals bijvoorbeeld knikken met het hoofd. Andere rituelen duren verschillende dag en/of nachten en zijn soms zelfs uitputtend door het vele mediteren, vasten, dansen, offeren aan de goden en dergelijke.
De meeste rituelen zijn uit kerkdiensten, maar daarom is een ritueel niet perse godsdienstig. Er zijn een heleboel niet-religieuze rituelen, zoals bijvoorbeeld een bedrijfsfeestje als iemand een jubileum heeft bereikt. Ik ben zelf niet gedoopt, maar ik herinner mij nog van het secundair dat de priester een kelk ophief, een stuk zuurdesembrood toonde en dronk van wijn. De gedoopte leerlingen moesten ook een hostie gaan halen. Dat is een typisch ritueel van onze godsdienst.
Waarom zijn er rituelen?
Voor sommige mensen helpen rituelen om het leven beter te laten gaan en er zin aan te geven. Rituelen komen in alle godsdiensten voor, maar hoeven helemaal niet altijd gelovig te zijn.
Op deze website worden een aantal redenen voor rituelen mooi samengevat.
Ik denk dat mensen rituelen echt nodig hebben. Ze zijn er altijd al geweest en bestaan in elke cultuur en religie. Iedereen neemt wel deel aan bepaalde rituelen.
Rituelen in België
De dood
 |
| koffietafel |
Trouwen
Hoewel er in België steeds minder mensen in het huwelijksbootje stappen, hebben we ook hiervoor een heleboel typische rituelen. Tegenwoordig kiest echter niet iedereen meer voor zo'n traditioneel huwelijk. Een aantal regels zijn:
- Bij het verlaten van de kerk of het gemeentehuis wordt het bruidspaar bestrooid met een paar handjes rijst. Dit wordt gedaan om het bruidspaar een mooie en vruchtbare toekomst met kinderen toe te wensen.
- Na afloop van het feest draagt de bruidegom de bruid over de drempel van de voordeur. Hierdoor kunnen haar sporen niet meer gevolgd worden en kunnen de boze geesten het huwelijkse geluk niet verstoren.
Verder hebben wij ook rituelen voor de geboorte van een baby, de communie van een kind, Kerstmis, Sinterklaas, Pasen, studentendoop, chrysostomos, 18 jaar worden enzovoort.
Voorbeelden van vreemde rituelen
Ik ben eigenlijk wel benieuwd naar welke vreemde rituelen er zoal bestaan in andere culturen. Wie weet wat ik allemaal tegenkom!
Een eerste ritueel waardoor ik gechoqueerd ben: Baby's gooien - India (Solapur)
Babywerpen is een jaarlijkse traditie in de stad Solapur (India). Een priester gooit de baby's vanaf het dak van een tempel naar beneden omdat dit goed geluk en een goede gezondheid zou opleveren. De baby's worden in een laken opgevangen en meteen weer doorgegeven. Een massa mensen woont dit ritueel bij. Na het gooien van de baby's gaan de mensen al zingend en dansend de straten door. Ik heb een filmpje gevonden van dit ritueel. Hier in België zou dit sowieso gezien worden als kindermishandeling!
Een volgend vreemd, maar bekender ritueel: kleien schijfje in de onderlip - Ethiopië
 |
| een Suri-vrouw |
 |
| Ethiopië |
Bij jonge meisjes van de Suri-stam in Ethiopië wordt er met een scherp stokje een gat in hun onderlip gestoken. Het gat moet door de jaren heen uitrekken, zodat er een schijf(je) klei in past. Hoe groter het gat, hoe beter, want de bruidsschat van het meisje is afhankelijk van de grootte van het gat. Het schijfje bepaalt met andere woorden de waarde van het meisje. Het is dus een heel belangrijk ritueel voor de families van deze meisjes. Kleine meisjes bereiden zich voor op deze dag door takjes in hun mond te stoppen, zodat ze al wat uitrekt. Dat is echt een grappig zicht! Vreemd genoeg is het onduidelijk waar dit ritueel vandaan komt. Voor hen is het gewoon een ritueel dat al jaren wordt toegepast. De meeste meisjes stellen er zich dan ook geen vragen bij. In het filmpje hieronder is wel één meisje te zien dat het ritueel weigert. Ze zegt dat als een man haar geen bruidsschat wil geven omwille van haar 'normale' lip, hij maar een andere vrouw moet zoeken. Dat vind ik heel sterk van haar. Het zijn weer de vrouwen die zich zo moeten toetakelen...
Rituelen in de actualiteit
Dit artikel en nieuwsfragment zegt wat ik al eerder heb geschreven bij rituelen rond de dood. Rituelen rond de dood wijzigen, wat betekent dat er dit jaar voor het eerst meer crematies dan begrafenissen zijn.
In dit fragment uit het nieuws gaat het over het offerfeest dat moslims over de hele wereld vieren. Elk gezin moet dan een dier slachten. Tegenwoordig kiezen wel steeds meer mensen ervoor om een geslacht dier te kopen bij de slager. De moslims offeren het schaap aan hun God. Een jongen in de video zegt dat hij het belachelijk vindt dat er commentaar komt op het feit dat de schapen niet verdoofd worden voordat ze geslacht worden. Hij zegt dat het dier toch onmiddellijk dood is als het mes over de keel gaat. Toch ben ik ook voor een verdoving vooraf. Op de beelden vind ik dat de schapen heel ruw behandeld worden en het moet heel stresserend zijn voor die dieren. Ik ben daar misschien wel wat soft in, maar ik ben een echte dierenvriend en wij hebben thuis ook schapen :-). Het mooie aan het offerfeest vind ik dat het samen met de hele familie (en buren) wordt gevierd.
Dit artikel gaat over een baby die is gestorven na een Joodse rituele besnijdenis. De baby overleed aan de ziekte herpes type 1 (= meestal verantwoordelijk voor herpesinfecties van gelaat en lippen). Het besnijdenisritueel wordt enkel toegepast bij ultra-orthodoxe Joden. Een mohel (de uitvoerder van de besnijdenis, meestal een rabbi) zuigt het bloed van de wond met de mond op na het besnijden van de voorhuid. Op die manier zijn er al meerdere slachtoffers gevallen. Daarom worden er sinds een aantal jaren voorlichtingscampagnes gehouden waarin gewaarschuwd wordt tegen de gevaren van dit ritueel.
Algemeen
Ikzelf sta normaal gezien niet zo stil bij al die rituelen, maar nu ik ermee bezig ben, vind ik het wel heel boeiend. Sommige rituelen zijn zo vreemd, nutteloos en soms zelfs fysiek gevaarlijk/pijnlijk ... Ongelofelijk dat er zoveel rituelen tot stand zijn gekomen doorheen de jaren. Dat doet mij weer stilstaan bij het feit dat de mens een heel raar wezen is. Ik ben in ieder geval heel blij dat ik dit onderwerp gekozen heb, want het is leuk om nieuwe dingen te ontdekken.
Ik heb gemerkt dat er zo ontzettend veel rituelen zijn in allerlei verschillende culturen, zodat het eigenlijk onbegonnen werk is om dit degelijk voor te bereiden. Daarom ga ik binnenkort gewoon naar de tentoonstelling en laat ik op mij afkomen wat ik daar aantref. Nadien kan ik dan wat extra opzoeken over bepaalde rituelen die ik heb opgemerkt. Dat lijkt me veel efficiënter en bovendien boeiender. De wereld van de rituelen is echt groot!
De tentoonstelling
Deze tentoonstelling was echt de moeite waard! Woensdag 7 november ben ik er in de vroege avond met mijn vriend naartoe geweest. Ze hadden de hal in Palethe echt mooi aangekleed. Elke 'hoek' had een ander thema gekregen, zoals de dood, het huwelijk en de puberteit. Ik had het mij niet zo gestructureerd voorgesteld. Ik bespreek hieronder een aantal rituelen die ik grappig/speciaal/vreemd/... vond.
Het huwelijk
Voorschoten
In deze glazen bak liggen drie voorschoten (zie foto). Een voorschoot is een cape die gedragen wordt door getrouwde vrouwen. De officiële naam is een 'ibhayi'. Bij de Ndebele uit het noorden van Zuid-Afrika wordt dit type voorschoten (de linkse in de bak) gebruikt om weer te geven of een vrouw al dan niet getrouwd is en of een meisje de initiatierituelen al dan niet doorgemaakt heeft. Het is dus zoiets als een trouwring bij ons. Er bestaan algemeen genomen twee soorten voorschoten: 'de liphoto' en de 'ijogolo'. Die laatste heeft vijf ronde paneeltjes onderaan. Deze wijzen op de vruchtbaarheid van de vrouw, want de ijogolo wordt enkel gedragen door vrouwen die kinderen hebben. Een getrouwde moeder heeft meer aanzien dan een getrouwde vrouw die kinderloos is. Dat 'verschil in aanzien' is er bij ons niet zo sterk. Daar ben ik eigenlijk heel blij om.
 |
| voorschoten |
 |
| Ndebele stam |
In de glazen kast hieronder liggen nog allerlei voorwerpen die met het huwelijk te maken hebben in verschillende culturen. Het middelste voorwerp op de tweede schap, is ook een voorschoot. Dit is er eentje voor ongehuwde Surma-meisjes. De Surma zijn een volk in het Westen van Ethiopië dichtbij de Omo-vallei. Ze hebben een hele rijke materiële cultuur waarvan vooral de kalkverf waarmee ze hun lichaam beschilderen bekend is (zie foto).
Traditioneel gezien dragen de ongehuwde Surma-meisjes een voorschoot (een siriga). Deze bestaat uit grote ijzeren kralen. Het is eigenlijk een symbolische bescherming van de maagdelijkheid van meisjes. Surma-meisjes krijgen zo'n voorschoot op hele jonge leeftijd van hun ouders en dragen het tot hun trouwdag. Die dag krijgen ze een nieuwe voorschoot, speciaal voor getrouwde vrouwen.
De huwelijksplechtigheid
Tijdens de huwelijksplechtigheid vinden de eigenlijke overgangsrituelen plaats. Overgangsrituelen zijn handelingen die aangeven dat men een vorige wereld achter zich laat en kiest voor een nieuwe. Dit is heel duidelijk te zien binnen het hindoeïsme, namelijk hun Saptapadi-ceremonie. Hierbij zet het koppel zeven stappen en bij de zevende zijn ze in de echt verbonden.
Zo zijn er nog verschillende gelijkaardige rituelen. Hieronder geef ik een aantal voorbeelden uit de tentoonstelling:
- jodendom: het samen wijn drinken en het wijnglas vertrappelen
- boeddhisme: de uitwisseling van ringen, de vader bindt de vingers van het koppel samen op de Boeddhistische bruiloft in Sri Lanka
- orthodoxe Christendom: het driemaal rond de gebedstafel gaan
Vaak gaan er bij het huwelijk geloftes aan vooraf van de partners aan elkaar. Dikwijls volgt er na de formele plechtigheid een groot feestmaal. Zelf geloof ik er niet echt in dat zulke rituelen zorgen voor meer geluk. Het is eerder een mooi traditioneel gebeuren.
Puberteit en volwassen worden
Het puberteitsritueel is een erg belangrijke gebeurtenis en gaat gepaard met plechtigheden en festiviteiten die soms tot enkele dagen of weken kunnen duren.
In sommige levensbeschouwingen zoals het in het hindoeïsme en bij de Kuna-indianen is het een erg intiem gebeuren. Soms gaat de overgang naar volwassenheid ook samen met een religieuze initiatie of een religieus volwassen worden, zoals in het katholicisme met de plechtige communie.
De leeftijd waarop het puberteitsritueel plaatsvindt, is grotendeels gelijklopend doorheen verschillende culturen: rond de leeftijd van twaalf à dertien jaar. Bij meisjes valt dit meestal samen met de eerste menstruatie.
Enkele wereldwijde handelingen tijdens het puberteitsritueel zijn het afzonderen van het meisje bij de eerste menstruatie, het rituele wassen van het meisje, het afscheren van het haar bij de jongen, het afzonderen van de jongere voor een bepaalde duur, het doorstaan van beproevingen enzovoort. Het zijn stuk voor stuk separatierituelen, rituelen waardoor men symbolisch afstand neemt van een levensfase: het kind zijn is voorbij, de volwassenheid breekt aan. Met het aanbreken van de volwassenheid wordt de jongere als seksueel rijp en volwassen gezien en kan hij of zij een andere sociale rol opnemen zoals die van echtgeno(o)t(e) of moeder/vader. Ik vind het een beetje erg dat je plots volwassen moet zijn rond je 12de in sommige culturen. Je bent dan eigenlijk echt nog een kind. Het is niet omdat je lichaam begint te veranderen, dat je daarom al volwassen bent. Het is wel een weg naar volwassenheid. Ik vind dat een kind lang genoeg kind moet kunnen zijn.
In de glazen kastjes lagen twee rituele peniskokers van jongens uit Melanesië (Oceanië). Jongens krijgen hun eerste peniskoker in de puberteit. Zo te zien overschatten ze zichzelf toch wat! :)
Een ander grappig puberteitsritueel is de 'Sprong over het vee' van de Hamar-stam in de Omo-vallei (Ethiopië). Meisjes van deze stam moeten deze uitdaging aangaan als bewijs van hun volwassenheid. Onderstaande foto hing aan de muur op de tentoonstelling.
Vroegervreemder?
Een hoekje van de gang was aangekleed met trouwfoto's en communiefoto's die mensen uit de buurt hebben binnengebracht. Het waren allemaal foto's van 1900 tot 2000. Bij de recentste foto's heb ik wel een paar mensen herkend! Het is altijd grappig om oude foto's van mensen uit je omgeving te zien...
Ik vind dat er toch wel een groot verschil is tussen vroeger en nu, vooral op vlak van kledij. Vandaar is de titel waarschijnlijk ook 'Vroegervreemder?'. Voor ons lijkt het alsof mensen vroeger heel gek en soms smakeloos gekleed waren, maar toen was dat mode. Tijden veranderen duidelijk... Over twintig jaar vinden wij het lelijk of ouderwets wat wij aan hadden op foto's. Nu kan ik mij dat niet voorstellen, maar waarschijnlijk is het wel zo!
De trouwjurken van vrouwen waren doorheen alle jaren wel voornamelijk wit. Toch zag ik bij oude foto's dat sommige vrouwen een zwarte jurk droegen. Dat zie je nu echt zelden of nooit! Ik zou wel graag in het wit trouwen en een feest geven met alles erop en eraan. Tegenwoordig zie je steeds meer mensen die veel 'moderner' trouwen en een hele andere richting uitgaan met hun kleren en hun feest. Mijn mama droeg bijvoorbeeld een rode jurk op haar trouwdag. Mama en papa hebben niet eens een feest gegeven, ze zijn gewoon in het gemeentehuis getrouwd en verder hebben ze er geen aandacht aan geschonken. Ze hadden zelfs geen ringen! Dat vind ik toch wel erg onromantisch.
De dood
Rituelen rond sterven, dood en rouw zijn gedeeltelijk afhankelijk van de cultuurspecifieke opvattingen rond wat er gebeurt met iemand wanneer deze sterft. In het katholicisme en in de islam moet de stervende biechten of de geloofsbelijdenis uitspreken, omdat deze zich alleen maar op deze manier kan verzekeren van een plaatsje in de hemel. Binnen het vrijzinnig humanisme, waar de dood het absolute einde betekent, zijn het heel geïndividualiseerde gebeurtenissen waarbij de klemtoon ligt op de persoonlijkheid en het leven van de overledene, en helemaal niet op een eeuwig leven. Ik denk ook dat het leven echt stopt als je eenmaal dood bent. Toch is dat wel een mysterieus gegeven. Stel je voor dat je ziel wel nog een tijdje verder leeft? We zullen het moeten ondervinden... De dood is iets waar we wetenschappelijk heel weinig over weten. Dat maakt het voor mij toch wel eng. Als je vanuit je geloof op een bepaalde manier moet leven om in de hemel terecht te komen, zorgt dat volgens mij wel voor een gerust gevoel. Waarom zou je dan nog bang zijn voor de dood?
Het belangrijkste verschil tussen culturen, levensbeschouwingen en religies voor wat betreft rituelen rond sterven en dood, is de interpretatie. Andere verschilpunten hebben onder meer te maken met de verschillende fases van het rouwproces, het toegelaten of verboden zijn van bepaalde zaken (zoals de crematie), het al dan niet onderscheid maken tussen de begrafenisrituelen van bijvoorbeeld kinderen en ouderen.
Er zijn ook heel wat gelijkenissen zoals het ritueel reinigen van het lichaam, het kleden van de overledene alvorens hem of haar te cremeren of begraven en het organiseren van herdenkingsmomenten. Verder zijn er ook rituelen die zich eerder focussen op degenen die achterblijven in plaats van op de overledene.
Islamtische begraafplaatsen
De foto's hierboven hingen ook aan de muur op de tentoonstelling. Het zijn Islamitische begraafplaatsen. Ze zien er heel eenvoudig uit. Dat komt omdat de Koran voorschrijft dat een moslim op een eenvoudige manier begraven moet worden en dat het graf maar met één of enkele stenen gemarkeerd mag worden. Het lichaam zelf ligt niet in een kist, maar is gewikkeld in een doek die meestal zo'n zeven meter lang is. De denkwijze hierachter is dat zowel rijken als armen op dezelfde manier (in dezelfde eenvoud) naar het hiernamaals moeten kunnen vertrekken. Niet de uiterlijke schijn maar wel het innerlijke geloof en de daden die tijdens het leven gesteld werden, bepalen het leven na de dood. Uiteraard zijn er verschillende interpretaties van dit ritueel per regio en bevolkingsgroep, maar de algemene regels komen toch terug bij het islamitische begrafenisritueel overal ter wereld. Ik vind dit eigenlijk een hele mooie filosofie!
Kane Kwei doodskisten
Kane Kwei is een workshop in de stad Teshie in Ghana. In zo'n workshop maken ze 'fantasie-doodskisten'. Seth Kwei Kane (een meubelmaker) begon voor het eerst met de constructie van deze doodskisten in de jaren '50. Hij werd in het buitenland bekend als de eerste kunstenaar die beroemd is geworden om zijn figuratieve doodskisten. Na de dood van Seth in '92 zetten zijn zonen de workshops verder. Ondertussen zijn dit soort doodskisten een echte traditie geworden bij de Ga. De Ga zijn de overheersende etniciteit in de Accra regio. De vorm van de doodskist verwijst naar het beroep van de overledene of een ander belangrijk onderdeel van zijn leven. Wat een prachtig ritueel! Ik heb nog nooit gezien dat ze zo creatief omgaan met doodskisten.
Dodencultuur bij de Konso
De Konso bevolken een bergachtig gebied in het Zuid-Westen van Ethiopië. Het zijn voornamelijk landbouwers en ze maken dus gebruik van de vrij hoge ligging van dit gebied in de Rift vallei. Tijdens de korte seizoensgebonden regenval telen zij graansoorten, katoen en ook fruit. De aanwezigheid van begraafplaatsen langs de velden bewijst hoe zeer ze aan hun land gehecht zijn.
De Konso zijn vooral bekend om hun grafstenen, de 'waga'. Dit zijn houten palen waarin ze de afbeelding van voorvaders en hun familie kerven. Het zijn trofeeën van spectaculaire jachtpartijen. Vroeger werden ze nog voor de dood door de mannen besteld en uitgekapt uit gayohout. Ook de Gato, een naburige bevolkingsgroep, kennen dit soort beelden. Daarom worden ze soms onder één noemer geplaatst als de Konso-Gato. De grafsteen op de foto hieronder is er eentje van een koning. De peiler naast de afbeelding van de overleden koning symboliseert het aantal generaties koningen die hem voorgingen. Dan zijn onze grafstenen toch echt oersaai! Hier zit tenminste een verhaal, een betekenis achter...
Nieuwe rituelen bij jongeren
Huis van achttienjarigen versieren
Men is voor de tentoonstelling ook op zoek gegaan naar 'nieuwe' rituelen bij jongeren. Zo kwamen ze uit bij het 'versieren' van de voortuin bij jongeren die 18 jaar zijn geworden. Voor veel jongeren is dit een groot plezier, maar voor de ouders iets minder.
Linde Thijs (laureate van de Limburgse voorronde van de Kunstbende) heeft een fotoreportage gemaakt van dit nieuwe ritueel. Met een maquette toont ze aan hoe het er in werkelijkheid kan uitzien.
Ons huis hadden mijn vrienden ook redelijk toegetakeld toen ik achttien werd, maar gelukkig bleef het vooral bij wc-papier. Bij mijn broer was het iets anders! Na een jaar liggen er nu nog steeds kleine stukjes plastic en metaal in de voortuin. Persoonlijk vind ik dat jongeren soms overdrijven. Het is niet de bedoeling om de tuin te vernielen of er een jaar later nog steeds last van te hebben. Ze zouden de voortuin beter echt 'versieren' in plaats van er een vuilnisbelt van te maken. Ik begrijp er het nut niet zo van!
Chrysostomos
Chrysostomos of 100-dagen is een scholengebruik waarbij de laatstejaars vieren dat ze nog maar ongeveer honderd dagen school moeten lopen. Tijdens dit feest wordt er vaak de draak gestoken met leerkrachten en medeleerlingen. Hoewel dit meestal op het schooldomein zelf gebeurt, wordt het ook vaak gedaan in een door de leerlingen zelf opgezette show. Het Chrysostomosfeest is gewijd aan Johannes Chrysostomos, de heilige aartsbisschop van Constantinopel, wiens feestdag op 27 januari plaatsvindt. Oorspronkelijk werd honderd dagen dan ook op deze dag gevierd, maar uit praktische redenen wordt het nu meestal op een vrijdag in januari of februari gehouden.
Op de tentoonstelling hadden ze een creatieve hoek gemaakt van foto's en kleren van leerlingen van Wico Campus Mater Dei die het ritueel van Chrysostomos vieren. Ik heb verschillende mensen herkend op de foto's, zoals bijvoorbeeld mijn jongere broer :-).
Chrysostomos vond ik super leuk om het secundair af te sluiten. We hadden een show in elkaar gestoken en we mochten de school vol hangen met spandoeken en dergelijke. 's Morgens stonden we de andere leerlingen op te wachten met onze fluitjes en zwarte pakken. We hebben toen een hele fijne dag gehad. Ik vind het jammer dat ik er geen foto's van terug vind. Als ze opduiken, voeg ik ze zeker nog toe.
Besluit
Ik had een beetje schrik voor dit onderwerp omdat het zo breed is, maar ik ben nu toch blij dat ik het gedaan heb. Waarschijnlijk heb ik nu nog maar een minuscuul deeltje van alle rituelen besproken, want het is echt onvoorstelbaar hoeveel rituelen er bestaan. Ik heb door deze tentoonstelling ontzettend veel nieuwe rituelen leren kennen. Het is bijzonder dat mensen zo bijgelovig zijn, maar dit bijgeloof geeft duidelijk veel kracht. En kracht kunnen we allemaal gebruiken, dus waarom niet?
Aan de hand van rituelen kan je leerlingen heel goed vergelijkingen laten maken tussen hun leven en dat van anderen op een andere plaats en/of in een andere tijd. Ik denk dat het hen zeker zal boeien en het is in één klap een eindterm.
Nog wat foto's van op de tentoonstelling
Bronnen
http://www.overpelt.be/nl/events/231/rituelen-anders-en-toch-hetzelfde.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ritueel
http://www.nujij.nl/algemeen/bizar-ritueel-babygooien-in-india.17534371.lynkx#axzz29kfVtlGE
http://www.hamba.nl/reisinformatie/afrika/ethiopie/artikelen/de-3-raarste-rituelen-en-tradities.html
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=2Mz1vaTeUSY
http://www.rkg.be/rkg5/page23/page34/page34.html
http://www.hotspotholland.nl/trouwen.html
http://www.catoire.nl/Timo/wat%20en%20waarom%20rituelen.htm
http://levensspiralen.webs.com/waaromrituelen.htm
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/121027_Crematies
De tentoonstelling zelf
 |
 |
| Surma meisje |
 |
| Dit Suma-meisje draagt een voorschoot op haar hoofd. Deze foto hing aan de muur op de tentoonstelling. |
De huwelijksplechtigheid
Tijdens de huwelijksplechtigheid vinden de eigenlijke overgangsrituelen plaats. Overgangsrituelen zijn handelingen die aangeven dat men een vorige wereld achter zich laat en kiest voor een nieuwe. Dit is heel duidelijk te zien binnen het hindoeïsme, namelijk hun Saptapadi-ceremonie. Hierbij zet het koppel zeven stappen en bij de zevende zijn ze in de echt verbonden.
Zo zijn er nog verschillende gelijkaardige rituelen. Hieronder geef ik een aantal voorbeelden uit de tentoonstelling:
- jodendom: het samen wijn drinken en het wijnglas vertrappelen
- boeddhisme: de uitwisseling van ringen, de vader bindt de vingers van het koppel samen op de Boeddhistische bruiloft in Sri Lanka
- orthodoxe Christendom: het driemaal rond de gebedstafel gaan
Vaak gaan er bij het huwelijk geloftes aan vooraf van de partners aan elkaar. Dikwijls volgt er na de formele plechtigheid een groot feestmaal. Zelf geloof ik er niet echt in dat zulke rituelen zorgen voor meer geluk. Het is eerder een mooi traditioneel gebeuren.
Puberteit en volwassen worden
Het puberteitsritueel is een erg belangrijke gebeurtenis en gaat gepaard met plechtigheden en festiviteiten die soms tot enkele dagen of weken kunnen duren.
In sommige levensbeschouwingen zoals het in het hindoeïsme en bij de Kuna-indianen is het een erg intiem gebeuren. Soms gaat de overgang naar volwassenheid ook samen met een religieuze initiatie of een religieus volwassen worden, zoals in het katholicisme met de plechtige communie.
De leeftijd waarop het puberteitsritueel plaatsvindt, is grotendeels gelijklopend doorheen verschillende culturen: rond de leeftijd van twaalf à dertien jaar. Bij meisjes valt dit meestal samen met de eerste menstruatie.
Enkele wereldwijde handelingen tijdens het puberteitsritueel zijn het afzonderen van het meisje bij de eerste menstruatie, het rituele wassen van het meisje, het afscheren van het haar bij de jongen, het afzonderen van de jongere voor een bepaalde duur, het doorstaan van beproevingen enzovoort. Het zijn stuk voor stuk separatierituelen, rituelen waardoor men symbolisch afstand neemt van een levensfase: het kind zijn is voorbij, de volwassenheid breekt aan. Met het aanbreken van de volwassenheid wordt de jongere als seksueel rijp en volwassen gezien en kan hij of zij een andere sociale rol opnemen zoals die van echtgeno(o)t(e) of moeder/vader. Ik vind het een beetje erg dat je plots volwassen moet zijn rond je 12de in sommige culturen. Je bent dan eigenlijk echt nog een kind. Het is niet omdat je lichaam begint te veranderen, dat je daarom al volwassen bent. Het is wel een weg naar volwassenheid. Ik vind dat een kind lang genoeg kind moet kunnen zijn.
In de glazen kastjes lagen twee rituele peniskokers van jongens uit Melanesië (Oceanië). Jongens krijgen hun eerste peniskoker in de puberteit. Zo te zien overschatten ze zichzelf toch wat! :)
 |
| Jongens met een peniskoker |
Een ander grappig puberteitsritueel is de 'Sprong over het vee' van de Hamar-stam in de Omo-vallei (Ethiopië). Meisjes van deze stam moeten deze uitdaging aangaan als bewijs van hun volwassenheid. Onderstaande foto hing aan de muur op de tentoonstelling.
 |
| Sprong over het vee (Hamar) |
Vroegervreemder?
Een hoekje van de gang was aangekleed met trouwfoto's en communiefoto's die mensen uit de buurt hebben binnengebracht. Het waren allemaal foto's van 1900 tot 2000. Bij de recentste foto's heb ik wel een paar mensen herkend! Het is altijd grappig om oude foto's van mensen uit je omgeving te zien...
Ik vind dat er toch wel een groot verschil is tussen vroeger en nu, vooral op vlak van kledij. Vandaar is de titel waarschijnlijk ook 'Vroegervreemder?'. Voor ons lijkt het alsof mensen vroeger heel gek en soms smakeloos gekleed waren, maar toen was dat mode. Tijden veranderen duidelijk... Over twintig jaar vinden wij het lelijk of ouderwets wat wij aan hadden op foto's. Nu kan ik mij dat niet voorstellen, maar waarschijnlijk is het wel zo!
De trouwjurken van vrouwen waren doorheen alle jaren wel voornamelijk wit. Toch zag ik bij oude foto's dat sommige vrouwen een zwarte jurk droegen. Dat zie je nu echt zelden of nooit! Ik zou wel graag in het wit trouwen en een feest geven met alles erop en eraan. Tegenwoordig zie je steeds meer mensen die veel 'moderner' trouwen en een hele andere richting uitgaan met hun kleren en hun feest. Mijn mama droeg bijvoorbeeld een rode jurk op haar trouwdag. Mama en papa hebben niet eens een feest gegeven, ze zijn gewoon in het gemeentehuis getrouwd en verder hebben ze er geen aandacht aan geschonken. Ze hadden zelfs geen ringen! Dat vind ik toch wel erg onromantisch.
De dood
Rituelen rond sterven, dood en rouw zijn gedeeltelijk afhankelijk van de cultuurspecifieke opvattingen rond wat er gebeurt met iemand wanneer deze sterft. In het katholicisme en in de islam moet de stervende biechten of de geloofsbelijdenis uitspreken, omdat deze zich alleen maar op deze manier kan verzekeren van een plaatsje in de hemel. Binnen het vrijzinnig humanisme, waar de dood het absolute einde betekent, zijn het heel geïndividualiseerde gebeurtenissen waarbij de klemtoon ligt op de persoonlijkheid en het leven van de overledene, en helemaal niet op een eeuwig leven. Ik denk ook dat het leven echt stopt als je eenmaal dood bent. Toch is dat wel een mysterieus gegeven. Stel je voor dat je ziel wel nog een tijdje verder leeft? We zullen het moeten ondervinden... De dood is iets waar we wetenschappelijk heel weinig over weten. Dat maakt het voor mij toch wel eng. Als je vanuit je geloof op een bepaalde manier moet leven om in de hemel terecht te komen, zorgt dat volgens mij wel voor een gerust gevoel. Waarom zou je dan nog bang zijn voor de dood?
Het belangrijkste verschil tussen culturen, levensbeschouwingen en religies voor wat betreft rituelen rond sterven en dood, is de interpretatie. Andere verschilpunten hebben onder meer te maken met de verschillende fases van het rouwproces, het toegelaten of verboden zijn van bepaalde zaken (zoals de crematie), het al dan niet onderscheid maken tussen de begrafenisrituelen van bijvoorbeeld kinderen en ouderen.
Er zijn ook heel wat gelijkenissen zoals het ritueel reinigen van het lichaam, het kleden van de overledene alvorens hem of haar te cremeren of begraven en het organiseren van herdenkingsmomenten. Verder zijn er ook rituelen die zich eerder focussen op degenen die achterblijven in plaats van op de overledene.
Islamtische begraafplaatsen
 |
| Islamitische begraafplaats |
 |
| Islamitische begraafplaats |
De foto's hierboven hingen ook aan de muur op de tentoonstelling. Het zijn Islamitische begraafplaatsen. Ze zien er heel eenvoudig uit. Dat komt omdat de Koran voorschrijft dat een moslim op een eenvoudige manier begraven moet worden en dat het graf maar met één of enkele stenen gemarkeerd mag worden. Het lichaam zelf ligt niet in een kist, maar is gewikkeld in een doek die meestal zo'n zeven meter lang is. De denkwijze hierachter is dat zowel rijken als armen op dezelfde manier (in dezelfde eenvoud) naar het hiernamaals moeten kunnen vertrekken. Niet de uiterlijke schijn maar wel het innerlijke geloof en de daden die tijdens het leven gesteld werden, bepalen het leven na de dood. Uiteraard zijn er verschillende interpretaties van dit ritueel per regio en bevolkingsgroep, maar de algemene regels komen toch terug bij het islamitische begrafenisritueel overal ter wereld. Ik vind dit eigenlijk een hele mooie filosofie!
Kane Kwei doodskisten
Kane Kwei is een workshop in de stad Teshie in Ghana. In zo'n workshop maken ze 'fantasie-doodskisten'. Seth Kwei Kane (een meubelmaker) begon voor het eerst met de constructie van deze doodskisten in de jaren '50. Hij werd in het buitenland bekend als de eerste kunstenaar die beroemd is geworden om zijn figuratieve doodskisten. Na de dood van Seth in '92 zetten zijn zonen de workshops verder. Ondertussen zijn dit soort doodskisten een echte traditie geworden bij de Ga. De Ga zijn de overheersende etniciteit in de Accra regio. De vorm van de doodskist verwijst naar het beroep van de overledene of een ander belangrijk onderdeel van zijn leven. Wat een prachtig ritueel! Ik heb nog nooit gezien dat ze zo creatief omgaan met doodskisten.
Dodencultuur bij de Konso
De Konso bevolken een bergachtig gebied in het Zuid-Westen van Ethiopië. Het zijn voornamelijk landbouwers en ze maken dus gebruik van de vrij hoge ligging van dit gebied in de Rift vallei. Tijdens de korte seizoensgebonden regenval telen zij graansoorten, katoen en ook fruit. De aanwezigheid van begraafplaatsen langs de velden bewijst hoe zeer ze aan hun land gehecht zijn.
De Konso zijn vooral bekend om hun grafstenen, de 'waga'. Dit zijn houten palen waarin ze de afbeelding van voorvaders en hun familie kerven. Het zijn trofeeën van spectaculaire jachtpartijen. Vroeger werden ze nog voor de dood door de mannen besteld en uitgekapt uit gayohout. Ook de Gato, een naburige bevolkingsgroep, kennen dit soort beelden. Daarom worden ze soms onder één noemer geplaatst als de Konso-Gato. De grafsteen op de foto hieronder is er eentje van een koning. De peiler naast de afbeelding van de overleden koning symboliseert het aantal generaties koningen die hem voorgingen. Dan zijn onze grafstenen toch echt oersaai! Hier zit tenminste een verhaal, een betekenis achter...
Nieuwe rituelen bij jongeren
Huis van achttienjarigen versieren
Men is voor de tentoonstelling ook op zoek gegaan naar 'nieuwe' rituelen bij jongeren. Zo kwamen ze uit bij het 'versieren' van de voortuin bij jongeren die 18 jaar zijn geworden. Voor veel jongeren is dit een groot plezier, maar voor de ouders iets minder.
Linde Thijs (laureate van de Limburgse voorronde van de Kunstbende) heeft een fotoreportage gemaakt van dit nieuwe ritueel. Met een maquette toont ze aan hoe het er in werkelijkheid kan uitzien.
Ons huis hadden mijn vrienden ook redelijk toegetakeld toen ik achttien werd, maar gelukkig bleef het vooral bij wc-papier. Bij mijn broer was het iets anders! Na een jaar liggen er nu nog steeds kleine stukjes plastic en metaal in de voortuin. Persoonlijk vind ik dat jongeren soms overdrijven. Het is niet de bedoeling om de tuin te vernielen of er een jaar later nog steeds last van te hebben. Ze zouden de voortuin beter echt 'versieren' in plaats van er een vuilnisbelt van te maken. Ik begrijp er het nut niet zo van!
 |
| maquette |
 |
| fotoreportage |
 |
| de buurman die zelfs hielp met opruimen |
 |
| onze voortuin |
Chrysostomos
Chrysostomos of 100-dagen is een scholengebruik waarbij de laatstejaars vieren dat ze nog maar ongeveer honderd dagen school moeten lopen. Tijdens dit feest wordt er vaak de draak gestoken met leerkrachten en medeleerlingen. Hoewel dit meestal op het schooldomein zelf gebeurt, wordt het ook vaak gedaan in een door de leerlingen zelf opgezette show. Het Chrysostomosfeest is gewijd aan Johannes Chrysostomos, de heilige aartsbisschop van Constantinopel, wiens feestdag op 27 januari plaatsvindt. Oorspronkelijk werd honderd dagen dan ook op deze dag gevierd, maar uit praktische redenen wordt het nu meestal op een vrijdag in januari of februari gehouden.
Op de tentoonstelling hadden ze een creatieve hoek gemaakt van foto's en kleren van leerlingen van Wico Campus Mater Dei die het ritueel van Chrysostomos vieren. Ik heb verschillende mensen herkend op de foto's, zoals bijvoorbeeld mijn jongere broer :-).
Chrysostomos vond ik super leuk om het secundair af te sluiten. We hadden een show in elkaar gestoken en we mochten de school vol hangen met spandoeken en dergelijke. 's Morgens stonden we de andere leerlingen op te wachten met onze fluitjes en zwarte pakken. We hebben toen een hele fijne dag gehad. Ik vind het jammer dat ik er geen foto's van terug vind. Als ze opduiken, voeg ik ze zeker nog toe.
 |
| De jongen rechts met de pet is mijn broer! |
Besluit
Ik had een beetje schrik voor dit onderwerp omdat het zo breed is, maar ik ben nu toch blij dat ik het gedaan heb. Waarschijnlijk heb ik nu nog maar een minuscuul deeltje van alle rituelen besproken, want het is echt onvoorstelbaar hoeveel rituelen er bestaan. Ik heb door deze tentoonstelling ontzettend veel nieuwe rituelen leren kennen. Het is bijzonder dat mensen zo bijgelovig zijn, maar dit bijgeloof geeft duidelijk veel kracht. En kracht kunnen we allemaal gebruiken, dus waarom niet?
Aan de hand van rituelen kan je leerlingen heel goed vergelijkingen laten maken tussen hun leven en dat van anderen op een andere plaats en/of in een andere tijd. Ik denk dat het hen zeker zal boeien en het is in één klap een eindterm.
Nog wat foto's van op de tentoonstelling
Bronnen
http://www.overpelt.be/nl/events/231/rituelen-anders-en-toch-hetzelfde.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ritueel
http://www.nujij.nl/algemeen/bizar-ritueel-babygooien-in-india.17534371.lynkx#axzz29kfVtlGE
http://www.hamba.nl/reisinformatie/afrika/ethiopie/artikelen/de-3-raarste-rituelen-en-tradities.html
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=2Mz1vaTeUSY
http://www.rkg.be/rkg5/page23/page34/page34.html
http://www.hotspotholland.nl/trouwen.html
http://www.catoire.nl/Timo/wat%20en%20waarom%20rituelen.htm
http://levensspiralen.webs.com/waaromrituelen.htm
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/121027_Crematies
De tentoonstelling zelf
Geen opmerkingen:
Een reactie posten