Straftijd

Week 7

De tijd kort op en ondertussen ben ik klaar voor mijn laatste blog-uitdaging. Voor deze laatste opdracht waag ik mij opnieuw aan een boek. Ik ben deze afstandsmodule begonnen met het boek 'Niemand weet dat ik een mens ben' van  Erwin Mortier en Lieve Blancquart. Nu sluit ik af met het boek 'Straftijd' van Lieve Blancquart. Ik heb opnieuw voor een boek van deze fotografe gekozen omdat ik hou van mooie fotografie die verwerkt is in een boek. Bovendien weet ik dat haar schrijfstijl niet al te moeilijk is, wat het toegankelijk maakt voor BSO-leerlingen. Ik wil het liefst zoveel mogelijk materiaal verzamelen om binnenkort te kunnen gebruiken in mijn lessen. Daarom vind ik dat wel een belangrijk criteria. Het boek is opgebouwd uit getuigenissen van gedetineerden, hun familie en personeelsleden van de Leuvense hulpgevangenis. Ik zal dus een kijkje krijgen in het hoofd van deze mensen. Het is altijd interessant om een onderwerp vanuit het perspectief van mensen te bekijken die er middenin zitten. In de actualiteit krijg je altijd maar een heel oppervlakkig en objectief beeld, zeker over gevangenissen en gedetineerden. De meeste leerlingen zullen hier ook heel zwart-wit over denken ofwel helemaal geen mening over hebben. Daarom lijkt het mij interessant om te werken met getuigenissen en het gegeven vanuit een menselijke kant te bekijken.

Wie het programma Zomer 2006 op VRT één heeft gezien, weet hoe Lieve Blancquaert werkt. De voortreffelijke kwaliteit en intensiteit van haar fotografische portretten zijn mee bepaald door haar maatschappelijk engagement, haar communicatieve gave en haar luisterbereid charisma. 

Nog indringender en beklemmend zien en lezen we haar rijke talent in [straf]tijd: portretten van en gesprekken met 22 mensen, die gevangene, bezoeker of tewerkgestelde zijn in de Leuvense hulpgevangenis. Als bijdrage aan een belangwekkend sociaal artistiek project is dit een boek geworden van een zeer humane en actuele betekenis. Tegenover de drift van het publieke debat over ons gevangeniswezen staat hier de sereniteit en de emotie centraal.

De beleving van tijd en ruimte hebben in de gevangenis een zeer eigen karakter, in de eerste plaats voor de gevangenen zelf, maar toch ook voor allen, die er bij betrokken zijn. Samen met gedetineerden, hun familie en personeelsleden van de gevangenis heeft Lieve Blancquaert er aangrijpende getuigenissen over samengebracht. Ze brengen een nieuwe dimensie aan een oud en altijd levend debat over de maatschappelijke en individuele impact van straftijd in een gevangenis en in deze buitenwereld, die er mee door getekend is. 

Lieve Blancquaert 

Lieve Blancquaert is een Vlaamse fotografe. Fotografie was al van kleins af haar passie. Sinds 1985 werkte ze als freelancefotografe voor verschillende kranten en tijdschriften, zoals bijvoorbeeld De Morgen en Knack. 

Ze heeft ook fotoboeken in elkaar gezet, samen met journalisten. Zo heeft ze verschillende boeken gemaakt met Annemie Struyf, haar beste vriendin. Op de keuzelijst stonden boeken van hen, zoals bijvoorbeeld 'Insjallah, mevrouw' en 'Mijn status is positief'. 

Het boek 'Straftijd' heet ze gemaakt met een bijhorende reportage. Ik ga kijken of ik die nog ergens vind online.  Soms neemt ze ook deel aan campagnes, bijvoorbeeld de campagne van Oxfam waar ze bekende Belgen in speciale omstandigheden op foto heeft gezet om op die manier mensen te overtuigen zich meer in te zetten voor het goede doel. Een voorbeeld hiervan is de foto hieronder. Grappig! Verder werkt ze ook mee aan televisieprogramma's. Haar passie is journalistieke fotografie, maar ze houdt zich ook af en toe bezig met reclamefotografie. 

Elio Di Rupo voor badballen (flairtrade)

Straftijd: Wat te verwachten? 

In oktober 2005 startte Lieve Blancquaert in de Leuvense hulpgevangenis met het maken van het fotoboek. Tien gedetineerden, zeven personeelsleden en vijf bezoekers (familieleden) mochten tijdelijk een digitale camera hebben.

Het centrale thema voor dit boek koos ze voor tijd en tijdsbeleving, vandaar dus ook de titel 'Straftijd'. Dat komt omdat tijd een enorm grote rol speelt voor iedereen die in aanraking komt met de gevangenis. De meeste gedetineerden zijn voortdurend bezig met de dag waarop ze zullen vrijkomen. Ze wachten in grote onzekerheid af wanneer die dag zal komen en of er die wel zal komen. Voor de familieleden van gedetineerden speelt tijd ook een belangrijke rol om dezelfde reden, maar ook omwille van de kostbare tijd die ze in de gevangenis die ze mogen doorbrengen. 

Met dit fotoboek wordt aan de hand van foto's en teksten een beeld gegeven van het leven in de gevangenis. Er staan foto's en teksten in van zowel gedetineerden, personeel als bezoekers. Lieve Blancquaert maakte van elke deelnemer een portret. 

Jammer genoeg is er op YouTube geen filmpje te vinden waarin ze meer vertelt over het boek. 

Hulpgevangenis Leuven

Geschiedenis en opbouw/renovatie 

De hulpgevangenis van Leuven werd in gebruik genomen tussen 1967 en 1869

De hulpgevangenis is een typische stergevangenis (in stervorm) met drie vleugels. Er verblijven zo'n 200 gedetineerden. In 1990 werd de gevangenis grondig gerenoveerd en kregen de gedetineerden er een wandelplaats en mini-voetbalveld bij. Er zijn ook al twee celvleugels (124 cellen) gerenoveerd. De gedetineerden die hier zitten, hebben geluk want zij hebben een groot raam, stromend water en een toilet in hun cel. 

In 2001 werd de gevangenis verfraaid met een nieuw, beveiligd inkomgebouw, een nieuw complex met werkateliers, ruimere bezoekruimtes en nieuwe burelen. Een aantal lokalen rond het centrum werden omgebouwd tot bibliotheek, cultureel centrum en lokalen voor lessen, vorming, sport en religieuze activiteiten. Het oude psychiatrische bijgebouw werd in 2009 omgebouwd tot een modern appartementsgebouw voor 14 personen. Op dit moment bereidt de gevangenis de aanleg voor van een tweede wandelplaats en de vernieuwing van de daken. Het wordt er dus alleen maar beter op dat vlak. 

De gevangenis is nu voor 60% gerenoveerd. Enkel het oude centrum en de vroegere vrouwenafdeling wachten nog op vernieuwing. In de oude vrouwenafdeling staan voorlopig burelen voor de verschillende ondersteunende diensten (bv. PSD) en er is een afdeling Beperkte Detentie. De vrouwelijke gedetineerden die in Leuven-hulp verbleven, verhuisden in 1966 naar de gevangenis van Vorst.

Leuven-hulp nu

Sinds 1869 is de Leuvense Hulpgevangenis een arresthuis. Ik weet eigenlijk niet wat een arresthuis is, dus dat zoek ik even op. Blijkbaar kan je gevangenissen opdelen in twee groepen: strafhuizen en arresthuizen. In een arresthuis verblijven gedetineerden die nog niet berecht zijn en in voorlopige hechtenis zitten. In een strafhuis zitten personen die veroordeeld zijn tot een gevangenisstraf. Dat lijkt mij wel een belangrijk verschil om te weten als ik het boek ga lezen. Toch heeft de Leuvense Hulpgevangenis ook een aantal veroordeelde gedetineerden. Ik neem aan dat dit met een plaatstekort te maken heeft. De gevangenis beschikt ook over een psychiatrische eenheid waar een veertigtal patiënten verblijven. Dit deel van de gevangenis heeft een aparte leefgroep met een gestructureerde dagindeling. Aandacht voor de psychiatrische patiënt is een belangrijk beleidspunt in de gevangenis.

Werken 

Gedetineerden kunnen huishoudelijke taken doen in de keuken, de wasserij en de bibliotheek. De gevangenis zorgt ook voor werk in de werkhuizen en werkt met externe aannemers. De gedetineerden worden betaald per afgewerkt stuk, dus niet per uur. Tegenwoordig zijn er zo'n 28 gedetineerden aan het werk. Beide werkhuizen kunnen een capaciteit aan van 40 personen. Ik had verwacht dat er juist plaats te kort zou zijn. Werken is een goede manier om de tijd te doden, en ik neem aan dat de gedetineerden wel een centje kunnen gebruiken. Ik ben benieuwd of daarover iets in het boek staat...

Vorig jaar tijdens Music For Life, kon je een bod doen om een rondleiding te krijgen in de Leuvense hulpgevangenis. In dit fragment zie je onder andere hoe de kamers van de gedetineerden eruit zien en hoe de ruimte eruit ziet waar ze lessen 'metselen' krijgen. De bezoekers vinden de cellen erg klein en krijgen er een benauwd gevoel. De gevangenisdirecteur is erg trots op de kelder die ingericht is als praktijklokaal 'metselen'.

Vorming en opleiding 

De gedetineerden kunnen zelfs onderwijs volgen in de gevangenis. Een mogelijkheid is attestgericht onderwijs. Dat betekent dat gedetineerden cursussen kunnen volgen en daarvan een attest kunnen behalen. Dit zijn opleidingen in informaticavaardigheden, taallessen en Nederlands voor anderstaligen. NT2 is iets wat wij in het derde jaar van de opleiding Nederlands ook gezien hebben. Wie weet ga ik nog wel ooit Nederlands geven voor anderstaligen in de gevangenis... :-) Ik veronderstel dat daarin wel werk te vinden is.

Een andere mogelijkheid is afstandsonderwijs. Gedetineerden kunnen op wekelijkse basis gebruik maken van een aantal zelfstudiepakketten. De gevangenis heeft echter weinig zicht op de aard en hoeveelheid van de cursussen die gedetineerden bestellen. Zo'n cursus noemt men een BIS-cursus. Het afmaken van een BIS-cursus vraagt veel zelfdiscipline. Daarnaast is er ook een gebrek aan ondersteuning en opvolging, waardoor veel cursisten beslissen om af te haken. Het is daarom een belangrijk actiepunt van de gevangenis om ondersteuning te voorzien voor deze cursisten.

Tenslotte worden er ook een aantal niet-attestgerichte vormingspakketten aangeboden via vrijwilligers. Volgende cursussen werden onder andere al aangeboden: algemene vorming, alfabetisering, wiskunde, NT2 en Frans. Het gaat om kleine groepen zodat er min of meer individueel gewerkt kan worden.

De gevangenis biedt ook regelmatig persoonlijkheidsvormende cursussen aan zoals 'slachtoffer in beeld' en 'omgaan met agressie'. Daarnaast vinden er informatiesessies plaats rond maatschappelijk relevante thema's zoals schuldbemiddeling, het OCMW enzovoort.

Momenteel onderzoekt de gevangenis de mogelijkheden om binnen de muren ook beroepsgerichte technische opleidingen te organiseren.

Cultuur en ontspanning 

Het is een traditie van de Leuvense Hulpgevangenis om socioculturele, ontspannings- en sportieve activiteiten te organiseren. Het kernpunt in deze werking is de uitbouw van het cultureel centrum en de bibliotheek 'De koepel'. Van daaruit worden veel socioculturele activiteiten georganiseerd. De gedetineerden zijn lid van de stadsbibliotheek en het provinciaal bibliotheeknetwerk Vlaams-Brabant. Meer dan 150 gedetineerden brengen minstens twee keer per week een bezoek aan de gevangenisbibliotheek. Bovendien zijn er ook regelmatig creatieve workshops zoals theater, schilderen, gitaar spelen, fotografie enzovoort. 

Om de twee jaar laat de gevangenis een project uitgroeien tot een groot sociaal-artistiek project dat over de gevangenismuren heen gaat. Een voorbeeld daarvan is alvast het boek 'Straftijd' dat ik ga lezen. Een ander voorbeeld is de tv-reeks Leuven Hulp, dat enkele jaren geleden werd uitgezonden op één. Elk jaar organiseert de gevangenis een aantal grote evenementen, zoals Marktrock binnen de muren, een kerstmarkt enzovoort. Sinds 2004 is er in de gevangenis ook een fitnesszaal. De gedetineerden mogen twee uur per week fitnessen, wat ik eigenlijk niet zo veel vind. 

Marktrock binnen de muren

Toch vind ik het activiteitenaanbod echt wel uitgebreid. Dat hoort ook zo, want ik vind dat gedetineerden ook recht hebben op cultuur, onderwijs, sport en ontspanning. Het is goed dat ze op die manier toch niet té fel vervreemden van de echte wereld. 

Ik kijk op woensdag altijd naar Alloo in de gevangenis. In dat programma krijg je ook een goed beeld van wat er omgaat in het hoofd van gevangenen. Het speelt zich ook af in Leuven, maar niet in dezelfde gevangenis. Alloo in de gevangenis is opgenomen in Leuven Centraal.

Actualiteit

De Leuvense hulpgevangenis is de laatste tijd wel regelmatig in het nieuws geweest. Doordat er in korte tijd een aantal grote fouten zijn gebeurd, heerst er spanning in de gevangenis. Zo is er bijvoorbeeld een gevangene heel gemakkelijk kunnen ontsnappen doordat de verkeerde persoon werd vrijgelaten en er is ook pas een sleutelbos verloren geraakt. De gevangenisdirecteur moest verplicht verlof nemen voor een tijdje om de rust terug te brengen in de gevangenis. De meeste personeelsleden zijn het hier niet mee eens en legden het werk neer. Ze zullen hun werk pas hervatten als de directeur terugkomt. Ik heb dit, dit en dit artikel/filmpje gelezen/gekeken.

Ik weet nu voldoende over de Leuvense hulpgevangenis en het concept van 'Straftijd' om het boek aan te vatten. Ik hoop uit dit boek te leren wat er in het hoofd van gevangenen, hun familie en personeelsleden van de gevangenis omgaat. Verder hoop ik nog wat meer te kunnen ervaren hoe het leven in de gevangenis eraan toegaat.

Let's read!

[Straf]tijd

Getuigenissen van mijn lief, mijn kind, mijn ma, mijne chef en ik 

Het boek begint met een rode bladzijde met daarop de woorden:

"Dit boek draag ik op aan iedereen die hier bewezen heeft dat liefde soms eindeloos kan zijn."

Ik vind het altijd leuk om te weten dat een schrijver zijn boek aan bepaalde mensen opdraagt. In dit geval denk ik dat de boodschap ook een boost is voor de gedetineerden.

Inleiding 

De inleiding geeft een heel goed beeld van wat je van het boek mag verwachten. Het boek bestaat uit getuigenissen van mensen die bereid waren een stukje van hun leven te delen met mensen buiten de gevangenis. Het gaat over hele diverse mensen, zowel qua leeftijd, origine, als hun link met de gevangenis. Het centrale thema in dit boek is 'tijd'. Voor iedereen die in aanraking komt met de gevangenis speelt tijd een hele belangrijke rol.

Dit doet me denken aan het zesde middelbaar. Wij moesten toen van onze leraar godsdienst zelf een citaat bedenken. Hij zou alle citaten bundelen en de beste projecteren op de proclamatie. Mijn citaat was: "Het is altijd tijd." Ik herinner mij dat nog heel goed, omdat ik die spreuk nog steeds heel 'waar' vind. In het secundair heb ik heel hard moeten studeren om er door te geraken. De dagen waren altijd te kort. Ik had zoveel te doen. Het was steeds wel weer tijd voor iets anders... zelden had ik tijd over. Het is in het leven ook gewoon altijd tijd... Ik was echt trots op mijn citaat omdat ik vind dat het volledig past in het leven van de meeste mensen die dag in dag uit (gehaast) met van alles bezig zijn.

In de gevangenis past deze spreuk totaal niet. Daar is het juist volledig omgekeerd, want daar gaat de tijd tergend traag. Net om die reden heeft tijd wel een heel belangrijke rol in de gevangenis.

Het doel van het boek is om gevangenissen eens in een positief daglicht te zetten. In de media horen we vaak enkel de fouten die er gebeuren. Dit boek is ideaal om de creativiteit en emoties van gedetineerden, hun familie en personeelsleden naar buiten te brengen. Een ander doel is dat de buitenwereld zich kan inleven in de gedachten en emoties van mensen die werken, verblijven of op bezoek komen in de gevangenis.

Ik vind het alvast een super initiatief!

Het boek is onderverdeeld in drie grote hoofdstukken:
I De gedetineerden
II De familie
III Het personeel

Per hoofdstuk omschrijf ik hier wat mij het meeste heeft geraakt of is opgevallen.

De gedetineerden

Ik heb het eerste hoofdstuk gelezen en ik vond het ontzettend boeiend. Er zijn veel verschillen tussen gedetineerden, maar er zijn ook heel wat gelijkenissen.

Ik overloop een aantal zaken die regelmatig terugkomen:

• een verleden van drugs

Bijna elke gedetineerde heeft te maken gehad met drugsproblemen. Christos is verslaafd aan drugs en rookt zelfs nu nog jointjes in de gevangenis. Hij was nog maar negen jaar toen hij voor de eerste keer drugs nam. David is aan de drugs geraakt in de periode van 'Tien om te zien', toen hij daar mocht optreden met zijn groepje 'Flash'. Nu is hij volledig gestopt met drugs en ook met roken. Ook Christophe had drugsproblemen. Steven zegt dat veel gedetineerden marihuana gebruiken om hun agressie te onderdrukken. Jeroen gebruikte al op zijn twaalfde weed en XTC. Op zijn dertiende zat hij al aan de cocaïne. Dries worstelt ook met ernstige drugsproblemen. Hij kickt zelfs nu nog af van de heroïne met behulp van medicatie. Hij verlangt er nog steeds naar. Afkicken van zo'n verslavende drug in de gevangenis moet echt een hel zijn... Ik merk wel dat de gedetineerden drugs zelf vaak aanwijzen als de oorzaak van vele problemen.

Christos

• een moeilijke jeugd

David

De meerderheid van de gedetineerden hebben een zware jeugd gehad en waren eigenlijk al gedoemd om op het slechte pad terecht te komen. Toch is dit zeker geen steevast kenmerk van gedetineerden. Uit de getuigenissen bleek duidelijk dat sommigen een hele warme jeugd hebben gehad. Christos spreekt niet graag over zijn jeugd en over zijn verleden. Hij wordt er zelfs kwaad en agressief van. Bovendien heeft hij de dood van zijn vader nooit verwerkt. David heeft als kind veel geweld gezien. Zijn vader sloeg zijn moeder en was alcoholist. Hij heeft uiteindelijk zelfmoord gepleegd. David werd vroeger ook seksueel misbruikt door zijn oom. Ook de vader van Stephane had een alcoholprobleem en was gewelddadig. Stephane heeft zelf veel slaag van hem gekregen. Uiteindelijk is hij geplaatst door de jeugdrechter en heeft tot zijn achttiende op internaat gezeten. Wat voor Stephane ook een oorzaak is van veel problemen, is zijn gehavend uiterlijk. Toen hij 17 maanden oud was, heeft een babysitter kokend water over hem heen gegooid. Die brandwonden zijn een groot complex. De reden dat nu vast zit, is dan ook een opeenstapeling van een aantal dingen die hem heeft doen barsten, o.a. een aanval op zijn uiterlijk. Steven voelde zich als puber slecht in zijn vel. Hij was heel onzeker over zijn uiterlijk omdat hij heel mager is en hele lange ledematen heeft. Hij werd gepest als 'de kreupele' omdat hij overal pijn had en daardoor voorovergebogen liep. De voortdurende pesterijen en vernederingen jaagden hem op stang. Al die frustraties heeft hij jarenlang opgekropt. De ouders van Christophe zijn gescheiden toen hij veertien jaar was. Zijn vader werd ontslagen en daardoor kregen ze financiële problemen. Ze zijn vaak moeten verhuizen. Tijdens de scheiding woonde Christophe en zijn broer bij hun moeder, maar zij was altijd werken. Hij hing veel rond in de stad en is zo in contact gekomen met 'slechte vrienden'. Jeroen is altijd al een probleemkind geweest, ook op school. Zijn ouders zijn uit elkaar gegaan toen hij nog klein was. Je merkt in zijn getuigenis heel goed dat het woord 'thuis' hem geen warm gevoel geeft. Voor hem is dat alleen maar een plaats om te eten of te slapen. Hij ziet zijn ouders helemaal niet meer en weigert zelfs bezoek van zijn moeder. Hij zegt letterlijk dat zijn ouders hem gestolen kunnen worden. Ik denk dat hij nog tot het besef zal komen als hij wat ouder is, nu is hij nog te 'stoer'. Jammer eigenlijk...  Hij is er zelfs trots op dat hij op straat heeft geleefd, want hij heeft dingen gezien die de meeste mensen niet zien. Ook dries heeft een ongelukkige jeugd gehad. Bij hem is het allemaal begonnen toen hij in het tweede leerjaar zat, toen zijn ouders scheidden. Zijn vader had daarbij een zwaar alcoholprobleem. Toen Dries achttien jaar was, werd hij thuis buitengegooid. Hij heeft toen een jaar op straat geleefd en sliep soms bij vrienden. Ik vind het opvallend hoe vaak alcohol een rol speelt in de getuigenissen.

Dries

• de eerste keer in een gevangenis terechtkomen is angstaanjagend

Christos vertelde dat hij heel angstig was in het begin omdat hij het gevoel had dat hij tussen de criminelen zat. Hij voelde zichzelf dus duidelijk geen crimineel. Voor David was het anders. Bij hem vielen alle zorgen weg toen hij in de gevangenis kwam. Hij had een eigen bed en dat was al heel wat in vergelijking met hoe hij eerst leefde. Toch zegt hij dat hij met een klein hart die grote poort binnenkwam. Toen ze de deur van zijn cel dicht deden, sloeg hij door en heeft hij gehuild. Hij dacht dat hij het nooit zou overleven. Toen ze hem zeiden dat hij een televisie kon huren, voelde hij zich meteen iets beter. Die televisie is ongelofelijk veel waard voor gedetineerden! Ook Stephane vertelt dat hij heel bang was toen hij voor het eerst in de gevangenis terecht kwam. Hij is in tranen uitgebarsten toen de deur dicht ging en hij in zijn kleine cel zat. Antoon vertelt dat de eerste dagen in de gevangenis ronduit vreselijk zijn. De tweede keer dat je in de gevangenis terecht komt, is al veel minder erg omdat je weet waaraan je je kan verwachten.

• angst voor de toekomst vs dromen van de toekomst

Steven

David vertelt dat hij bang is om geconfronteerd te worden met de vrijheid en met zichzelf. Anderzijds droomt hij wel van een huisje, tuintje en kindje. Zijn straftijd zit er bijna op, maar hij vraagt voorwaardelijke invrijheidsstelling aan omdat hij vindt dat hij begeleiding nodig heeft. Voorwaardelijke invrijheidsstelling houdt in dat hij wordt vrijgelaten, op voorwaarde dat hij gedurende een proeftijd een aantal opgelegde verplichtingen nakomt. Het is de bedoeling dat door deze voorwaarden herval voorkomen wordt en de veroordeelde zich beter kan aanpassen aan de maatschappij. Ik vind het wel knap dat hij zelf beseft dat hij die voorwaarden nodig heeft. Zijn dromen voor de toekomst zijn een mooie gebronsde huid, een appartement in Spanje voor zijn ouders en tegen bepaalde mensen zeggen dat het hem spijt. Straathoekwerker worden spreekt hem wel aan. Hij zou graag jonge gasten willen helpen. Ik denk ook wel dat mensen zoals hij geknipt zijn voor zo'n functie. Jongeren die in een risicovolle situatie zitten, zullen beter luisteren naar een ex-gedetineerde die weet hoe het kan lopen. Wat me wel raakte in zijn verhaal, was dat hij 32 is en nog helemaal nergens staat. Hij heeft nog niks kunnen bereiken en moet helemaal van nul beginnen. Daarvoor heb je toch een hele portie moed nodig. Stephane denkt dat er een leegte zal opdagen als hij buiten komt. Ik vond deze verwoording van hem heel erg mooi en triest tegelijkertijd: "Ik ben net als een vogel nog op zoek naar een nest, waar ik me warm en veilig kan voelen." Wat Chris vooral razend maakt, is dat hij geen zicht heeft op de toekomst. Hij ziet geen uitweg.  Nino is heel ongeduldig. Hij wil zo graag opnieuw aan het werk gaan en opnieuw aan het leven beginnen. Bovendien wacht zijn verloofde op hem. Antoon spreekt over de grote frustratie die de gevangenis met zich meebrengt. Je weet niet wanneer je naar huis gaat en kan dus geen concrete plannen maken. Steven is bang van de buitenwereld én van zichzelf. Door  lang in de gevangenis te zitten, word je erg gefrustreerd. Hij beseft dat hij het op een dag niet meer zal aankunnen en zal ontploffen. Dat maakt hem extreem angstig vanbinnen. Voor Christophe zit de schrik om te hervallen er ook diep in. De meeste gedetineerden verlangen enorm naar hun vrienden en familie, maar de achttienjarige Jeroen niet. Zijn woorden bleven toch wel even nazinderen: "Om eerlijk te zijn, ik trek mij daar eigenlijk niets van aan. Zetten ze mij hier, dan doen ze dat maar. Ik heb toch geen familie die naar me omkijkt. Er is haast niemand die me mist." Ik denk dat de kans op herval stukken groter is als je geen familie achter je hebt staan. Zeker iemand die zo verbitterd is zoals Jeroen, vindt waarschijnlijk dat hij weinig te verliezen heeft. Toch heeft ook Jeroen wel toekomstplannen. Hij wil nog graag studeren, werken en sporten.

Jeroen

• tatoeages 

Stephane

Het was mij sowieso al opgevallen dat gedetineerden vaak vol staan met tatoeages. Velen vinden mannen die zwaar getatoeëerd zijn er vaak angstaanjagend uitzien. In dit boek vertellen ze er zelf af en toe iets over. Christos zegt bijvoorbeeld dat wat hij te vertellen heeft op zijn vel staat. Zo heeft hij de naam van zijn overleden vader 'Costa' op zijn arm staan. Hij heeft ook de woorden 'tugh life' en 'respect' op zijn lichaam staan. Dat heeft allemaal zijn betekenis. Volgens mij is het een soort verwerkingsproces van gebeurtenissen uit hun leven. Stephane heeft de naam van zijn jongste zoon in Chinese tekens op zijn lichaam staan. Op zijn buik staat het Latijnse woord 'aequitas', wat 'rechtvaardigheid' betekent. Hij vraagt zich af of er nog wel rechtvaardigheid bestaat in deze wereld. Veel gedetineerden zitten met diepgewortelde frustraties en willen die op één of andere manier uiten, bijvoorbeeld met een tatoeage. Het is dus zeker niet om er 'angstaanjagend' uit te zien, wat mensen nogal eens denken.

• de moordende tijd 

Nino

'Tijd' loopt als een rode draad door dit boek. Gedetineerden komen er dan ook regelmatig op terug. Voor hen is het een heel overheersend begrip in de gevangenis. Christos vindt het vernietigende gevoel van in de gevangenis te zitten echt moordend. Stephane zegt dat je heel veel nadenkt in de gevangenis. Ik kan me dat voorstellen, want als je niets te doen hebt, wat kan je dan doen behalve nadenken? Ergens lijkt me dat wel goed, want ik denk dat ze sommigen wel tijd nodig hebben om inzichten te krijgen in hun daden. Er zijn ook heel wat gedetineerden die niet weten wanneer ze vrij komen. Dat maakt het wachten nog moeilijker. Chris is zo'n voorbeeld van iemand die nog moet afwachten wat de commissie beslist. Nino vult zijn dag bijna alleen maar met televisie kijken en op bed liggen. Ik kan me voorstellen dat hij totaal geen energiek mens meer is en er waarschijnlijk ook bleek uitziet. Nino komt erg depressief over. Hij schrijft om de tijd te vullen en verder wacht hij op bezoek en op de momenten waarop ze naar buiten mogen. Zijn verdriet omschrijft hij poëtisch: "Samen met de inkt laat ik mijn tranen vloeien."

Huilende gedetineerden... Het was niet echt een beeld dat ik voor ogen had, maar eigenlijk is het niet meer dan menselijk dat ze huilen. Antoon vertelt hoe vreemd het is wat tijd met je doet als je in een cel zit. Soms staart hij uren naar een witte muur of telt hij elke regendruppel die op zijn raam tikt. Alles duurt een eeuwigheid. Elke dag ziet er min of meer hetzelfde uit en je weet dat de volgende dag weer precies zo zal zijn. Dat lijkt me een vreselijk gevoel. Ik vergelijk het even met mezelf. Ik heb onlangs een paar weken non-stop lesvoorbereidingen gemaakt en lesgegeven, totaal geen moment van ontspanning gehad. Op het einde had ik zo'n ontzettende nood aan iets leuks: winkelen, eens naar de film, uit eten of iets dergelijks. Ik kan me gewoon niet voorstellen dat je er nooit eens tussenuit kan. Dat lijkt me het allerergste. Je zit echt vast, als een hamster in een kooi. Ik kan me inbeelden dat je daar ontzettend gefrustreerd van geraakt naarmate de tijd vordert. Antoon vindt het ook erg dat iedereen verder geëvolueerd is zonder hem. Hij is volledig van alles en iedereen afgesloten. Om de eentonigheid te breken, werkt hij in de bibliotheek. Ik denk dat het inderdaad al een groot hulpmiddel is om zoiets te kunnen doen, dan ben je tenminste uit die cel. Hij vertelt ook dat hij vroeger altijd op zijn minst twee dagen te kort had, hij wou zoveel doen, was voortdurend wel met iets bezig of ergens naartoe. Hier zijn er dagen teveel. Voor hem  was het dus eerst ook 'altijd tijd', maar nu is het juist omgekeerd. Steven vertelt dat de meeste gedetineerden heel erg uitkijken naar bezoek, zelfs al hadden ze ruzie met hun vader, moeder, vrouw, ... Dat bezoek is heilig. Als iemand niet op bezoek komt, kunnen ze heel down zijn. Ik kan me voorstellen dat die momenten de dagelijkse sleur breken. Christophe zegt dat de tijd in de gevangenis voorbij kruipt, maar anderzijds besef je soms ook plots hoe lang je er al zit en dan lijkt de tijd wel snel voorbij te zijn gegaan. Dries zegt over het gegeven 'tijd' dat je in de gevangenis alle tijdsbesef verliest. Het leven is er enorm saai. Eigenlijk zou hij graag meer activiteiten willen. Werken is volgens hem de beste manier om de tijd te vergeten.

Christophe

• de zinloosheid van een gevangenisstraf 

Dit item is iets waar bijna elke getuige iets over zegt. De zin van een gevangenisstraf is blijkbaar een veelbesproken onderwerp bij mensen die iets met de gevangenis te maken hebben. Stephane vindt het niet nodig om opgesloten te worden om in te zien dat je verkeerd bezig bent. Volgens hem zijn er alternatieven. Er zijn namelijk mensen die buitengaan en hun lesje geleerd hebben, maar er zijn er ook die de misdaad onmiddellijk terug tegemoet lopen. Hij zegt dus eigenlijk dat de gevangenis niet echt helpt om terug op het rechte pad te komen. Antoon zegt ook dat het opvallend is dat gedetineerden eigenlijk meestal heel gewone mensen zijn die op een bepaald moment in hun leven even ontspoord zijn. Dat viel mij zelf ook op tijdens het lezen van de getuigenissen. Dat toont volgens mij wel aan dat een gevangenisstraf voor die mensen geen oplossing is. Antoon zegt ook zelf dat je in geen geval beter wordt van de gevangenis, alleen maar sterker en harder. Ook Steven vertelt dat de meeste gedetineerden niet 'slecht' zijn. Ze zijn vooral gefrustreerd door wat er is fout gelopen tijdens hun jeugd. Dat is ook vaak de reden dat ze in de gevangenis terechtkomen. Steven is er zelfs van overtuigd dat mensen vaak slechter buitenkomen dan ze zijn binnengekomen. Na zoveel jaren opgesloten te zijn geweest, kan je niet verwachten dat iemand zich perfect kan aanpassen aan de maatschappij en zonder haat terugkeert. Degenen die daarin slagen zijn namelijk zeldzaam. Ik denk dat hij daar inderdaad gelijk in heeft. Je merkt dat ze verbitteren in de gevangenis, wat alvast geen beter mens van hen maakt. Een beter idee volgens Steven is om gevangenen op te sluiten tot ze veilig zijn om terug in de maatschappij te komen. Tijdens hun detentie moeten ze dan al werken voor hun schadevergoeding voor de slachtoffers en als ze vrij komen krijgen ze een aangepaste begeleiding. Dat is misschien eenvoudiger gezegd dan gedaan, maar ik zie er ook wel meer in. De straf moet meer 'op maat' zijn van de gevangene.

Antoon

Op het einde van dit hoofdstuk, staat er een brief van Guido. Deze gedetineerde zet op een rijtje wie er beter van wordt om mensen op te sluiten. Zijn conclusie is dat de veroordeelde, de slachtoffers en de maatschappij er allen niet beter van worden. Hij heeft daarvoor wel een aantal goede argumenten. Ik vind wel dat zijn redenering niet geldt voor elke misdaad. Je kan een pedofiel niet zomaar terug vrij laten en laten werken zodat hij sneller zijn schulden kan afbetalen aan de slachtoffers. Het is onmenselijk voor slachtoffers om te weten dat hun verkrachter gewoon vrij rondloopt, ook al is dat onder strenge voorwaarden.  

• heimwee 

Uiteraard missen de gedetineerden van alles in de gevangenis. Dat gaat van mensen, tot eten, tot activiteiten en tot materiële dingen. Stephane heeft drie kinderen van drie verschillende vrouwen. Hij voelt zich heel schuldig dat hij niet bij zijn kinderen kan zijn, mist hen heel hard. Hij mist ook zijn eigen kleren, want in de gevangenis krijg je maar één keer per week een zuivere broek en trui. Om de dag mag je douchen en dan krijg je proper ondergoed, kousen en een t-shirt. Ik had gedacht dat ze toch wel elke dag mochten douchen en elke dag vers ondergoed en sokken kregen. Eén keer per week kledingwissel vind ik wel erg weinig... Ik zou echt depressief worden in de gevangenis. Nooit je eigen kleren mogen dragen... uiteindelijk valt heel je eigen persoonlijkheid weg, lijkt mij. Je bent dan alleen nog maar een 'hoopje mens'. Stephane mist ook zijn werk en bepaalde gerechten zoals pizza. Pizza wordt nooit geserveerd in de gevangenis. Ik kan me inbeelden dat van die kleine dingen zich opstapelen en uiteindelijk zorgen voor een vreselijk gevoel van frustratie. Chris vertelt dat hij het vooral heel erg mist om zelf te bepalen wat, waar en wanneer hij iets wil doen, de vrijheid dus. Wat me ook wel is bijgebleven aan zijn verhaal, is wat hij vertelde over zijn contact met familie/ vrienden. In het begin krijg je veel bezoek, maar die bezoeken worden steeds minder. Ik denk ook dat het voor mensen die een druk leven leiden moeilijk is om die gevangenisbezoeken steevast in te plannen en het blijven vol te houden om elke week te komen. Daarbij is het altijd éénrichtingscontact. Hij kan nooit even bellen of langskomen. Het moet altijd van de andere kant komen. Voor hem is dat geen volwaardig contact. Heimwee naar zoveel dingen maakt hem depressief. Dries mist vooral zijn vrienden en familie. 

Chris

Het leven in de gevangenis 

Dat zijn zowat de belangrijkste overeenkomsten die ik uit de getuigenissen kan halen. Wat ik verder nog interessant vind, is wat de gedetineerden vertellen over het leven in de gevangenis. Daaruit blijkt dat het leven achter de tralies allesbehalve eenvoudig is. 

Christos vermeldt Marktrock. Voor hem is dat één van de weinige prettige momenten die er zijn in de gevangenis. David is ergens wel graag in de gevangenis omdat de structuur hem goed doet. De laatste jaren zijn er ook heel wat verbeteringen gekomen: ongestoord bezoek voor wie niet in verlof kan gaan en een vaste relatie heeft, kinderbezoek, vrouwelijke cipiers, betere zorg, meer vrijheid, elke dag bellen in plaats van drie keer per week, ... Dit geldt nu wel alleen maar voor Leuven-Hulp, maar dit lijken mij wel verbeteringen die heel veel betekenen voor gedetineerden. Stephane zat eerst in Antwerpen in de gevangenis. Daar mocht hij zijn pet niet opzetten en dus kwam hij daar niet uit zijn cel en weigerde zelfs bezoek. De littekens op zijn hoofd en rug zijn een blijvend complex. Hij draagt normaal gezien altijd een pet en zal ook nooit in bloot bovenlijf rondlopen.Gelukkig hebben ze er in Leuven-Hulp wel begrip voor.

Wat ik hierboven nog al heb geschreven, is de regeling rond het douchen en het wisselen van kleren. Alles wordt voor de gevangenen beslist. Zij hebben weinig tot niets te zeggen. Wat Chris het eerste opviel toen hij de gevangenis binnenkwam, was die vreselijke geur. Nu ruikt hij dat al niet meer. Lieve Blancquaert schrijft ook in haar voorwoord dat niks ruikt zoals de geur in de gevangenis. Ze denkt dat het een samenstelling is van oude sokken, zweet, soep en veel te veel mannen dicht bij elkaar. Klinkt niet zo smakelijk als je het mij vraagt! Ik vind dat ze die mannen op zijn minste elke dag moeten laten kunnen douchen.

Nino is heel ongelukkig in de gevangenis en heeft veel spijt van zijn daden. Hij zit in de annex, in groep. Alleen in een cel zitten kon hij niet aan. De annex is de psychiatrische afdeling. Antoon werkt in de bibliotheek van de gevangenis. Dat werk breekt de eentonigheid. Zijn ouders hebben het heel moeilijk, ze schamen zich en willen niet dat iemand weet wat er gebeurd is, zelfs de familie niet. Zij willen altijd een perfect beeld ophangen. Toen Antoon voor de tweede keer scheidde, mocht ook niemand het weten. Ik denk dat zo'n instelling nefast is voor kinderen. Schaamte maakt het allemaal alleen nog maar erger. Hij zit nu in Leuven-Centraal en volgens hem is dat niet te vergelijken met Leuven-Hulp. In Leuven-Centraal is er veel meer rust. Je wordt er met rust gelaten en de celdeur blijft ook de hele dag open. Je gaat in en uit wanneer je wil, je mag zelfs de hele dag naar buiten naar de sport- of wandelkoer. Het is er ook een paradijs voor bezoek, want elke voormiddag mogen ze bezoek ontvangen. Voor de kinderen is er zelfs een aparte speelzaal. Leuven-Centraal is dan ook duidelijk een gevangenis voor mensen die jarenlang moeten zitten. Antoon maakt gebruik van drie keer per week ongestoord bezoek met zijn partner. Die kamer ziet eruit als een eenvoudig Frans hotelletje en geeft hem een soort 'vakantiegevoel'. Hij beseft dat deze gevangenis heel goed is, maar toch blijft het gevangenisleven de hel. 

De meeste getuigenissen heb ik met veel begrip gelezen. Ik besef nu veel beter dat een gevangenisstraf lang niet voor iedereen een oplossing is. We maken het juist alleen maar erger door sommige mensen op te sluiten. Ik besef nu ook meer dan ooit hoe belangrijk het is om een warme jeugd te hebben. Bijna alle gedetineerden komen uit een gebroken gezin. Tegenwoordig scheiden er meer en meer mensen, dus hopelijk betekent dat niet dat we ook steeds meer probleemjongeren krijgen. Voor mij is het duidelijk dat veel jongeren op een bepaald moment in hun leven begeleiding nodig hadden, maar dat niet hebben gekregen. Uiteindelijk is het op één of andere manier fout gelopen en dat heeft nu zware gevolgen.

De familie 

De verhalen van familieleden zijn niet zo overeenkomstig als die van de gedetineerden. Ik vat bij elke getuigenis samen wat mij het meeste geraakt heeft of is opgevallen. 

Lut

Lut

Ik moet toegeven dat ik het verhaal van Lut gelezen heb met gefronste wenkbrauwen. Het lijkt mij een beetje om problemen zoeken om iets te beginnen met een gedetineerde waarvan je de gepleegde feiten niet kent en waarvan je niet weet hoe hij is in de echte wereld. Toch vind ik haar verhaal wel mooi, want blijkbaar werkt het wel tussen hen. Alleen begrijp ik niet zo goed dat ze het ervoor over heeft. Ik kan het mij echt niet voorstellen dat ik nooit dingen kan doen die normale koppels doen: samen eten, samen tv kijken, boodschappen doen, samen slapen, ... Wat schiet er eigenlijk nog van een relatie over als één van de twee in de gevangenis zit? Lut gat nu al negen jaar naar de gevangenis en elke dag ziet er hetzelfde uit, even eentonig en kleurloos. Haar man zit al 14 jaar opgesloten. Ik begrijp niet hoe ze het volhoudt. Voor hem is het natuurlijk super dat hij door een advertentie te plaatsen een vrouw heeft gevonden, maar voor haar lijkt het me onleefbaar. Als hij eenmaal vrijkomt, weet ze ook totaal niet wat ze van hem kan verwachten. Ze ként hem eigenlijk niet, want dat doe je pas als je samen dingen onderneemt. Ik denk wel dat je iemand goed kan leren kennen door er enkel mee te praten, maar volgens mij leer je iemand pas écht kennen als je ermee op reis gaat of mee samenwoont. Ik hoop voor hen dat de liefde blijft voortduren, maar volgens mij wordt dat een grote gok. Lut zegt dat het pijn doet dat de omgeving zoveel ongeloof en onbegrip heeft. Ik kan me perfect voorstellen dat dat erg is als je in haar situatie zit, maar die mensen zijn natuurlijk alleen maar bezorgd. Ik zou mijn mama compleet voor gek verklaren als zij zou reageren op zo'n advertentie. Hoe hard het ook mag klinken, ik vind het om problemen vragen... Wat ik wel ontzettend knap vind, zijn mensen die blijven wachten op hun partner die in de gevangenis zit. Ik heb daar echt veel respect voor, want dat moet echt slopend zijn.

Karel

Karel

Het verhaal van Karel vond ik niet aangenaam geschreven. Door zijn moeilijke taalgebruik, leest zijn getuigenis helemaal niet vlot. Eigenlijk is hij gewoon te slim voor mij =). Ik vind het frustrerend als iemand zoveel moeilijke termen gebruikt waardoor ik amper kan volgen. Zijn verhaal zal zeker wel de moeite zijn, maar ik ergerde mij aan zijn 'air'. Het is in ieder geval duidelijk dat het een wijze man is die heel veel heeft meegemaakt. Eén van zijn 23 kleinkinderen is sinds twee jaar gedetineerd en veroordeeld tot 25 jaar wegens doodslag. Karel begrijpt niet hoe het is kunnen gebeuren, zeker omdat zijn kleinzoon altijd zo hevig reageerde op onrecht. Op dit moment zetten Karel en zijn vrouw zich in voor herstelgerichte detentie. In een herstelgerichte gevangenis wordt actief gewerkt rond de schade als gevolg van het misdrijf en wordt gezocht naar manieren om hieraan tegemoet te komen. Zo'n detentie geeft de gedetineerde mogelijkheden om concrete stappen te zetten om de schade te herstellen en stimuleert hen om hierin hun verantwoordelijkheid op te nemen. Ik denk ook dat dit heel nuttig is.

Cathy

Het verhaal van Cathy vond ik heel pakkend. Haar zoon Steven belde haar op een gegeven moment op toen ze in het buitenland was voor haar werk. Hij zei: 'Moeder, ik heb een stommiteit gedaan. Ik heb iemand gedood. Ik heb maar een paar keuzes. Ik kan me aangeven bij de politie, maar dat betekent gevangenis. Ik kan vluchten, maar dat is geen oplossing, want dan vlucht ik voor de rest van mijn leven. Of ik kan er een eind aan maken.'

Als je als moeder zo'n telefoontje krijgt, staat je wereld volgens mij echt even stil. Steven had een wapen bij zich in de auto en wou afscheid van haar nemen. Ze heeft die nacht vijf uur lang met hem getelefoneerd. Hij wilde dat zij hem liet gaan, maar dat kon ze niet. Ik zou dat uiteraard ook niet kunnen, maar de andere opties zijn ook vreselijk, dus dat is echt wel keihard. Ze heeft hem uiteindelijk kunnen overtuigen om zich aan te geven bij de politie en verantwoordelijkheid te nemen voor wat hij gedaan had, wat het ook kost.

Het voorarrest heeft een jaar en tien maanden geduurd. Het was een tijd van wachten. Daarbij kwamen dan de spanningen van het komende proces. In die periode kan je helemaal geen plannen maken en moet je van dag tot dag leven. Dat proces beheerst je leven. Eigenlijk is het ook schandalig dat het zo lang duurt. Een straf moet onmiddellijk komen, niet jaren later. Dat is onmenselijk. Bovendien blijken er heel wat klachten te zijn over de manier waarop het eraan toegaat op zo'n proces. Een familielid van Cathy en getuige op het proces zegt: 'Als wat ik gezien heb een voorbeeld is van justitie in België, dan mag justitie voor mijn part diep weggestoken worden onder een dikke mat. Ik wil er niets meer mee te maken hebben.' Tijdens een assisenproces wordt er met modder gegooid naar de familie van de beschuldigde, alsof zij zelf het misdrijf gepleegd hebben. Net zoals Karel, ijvert ook Cathy voor een herstelgerichte detentie.

Vincent

Het verhaal van de twaalfjarige Vincent is heel triestig. Ik heb echt te doen met hem, ook al komt hij heel sterk over. Zijn papa heeft een levenslange gevangenisstraf gekregen voor een drievoudige moord, onder andere op Vincent's oma en mama.

Lieve Blancquaert zegt dat hij haperend en stil spreekt soms een beetje argwanend is. Dat heeft uiteraard een duidelijke oorzaak. Ondanks het feit dat zijn papa zijn mama en zijn oma vermoord heeft, is de liefde voor zijn papa groot. Hij heeft een goed contact met zij papa, gaat hem elke week bezoeken. Ik kon op dit moment echt niet begrijpen hoe dat mogelijk is. Ik dacht: De persoon die jouw moeder en grootmoeder vermoord heeft, kan je toch niet meer graag zien??? Zijn papa heeft zomaar twee belangrijke personen uit zijn leven weggenomen. Gruwelijk.

Nu, door de aflevering van 'Alloo in de gevangenis' van vorige week, kan ik op één of andere manier toch wat meer begrip opbrengen voor dergelijke situaties. De stoppen slaan door, het drama gebeurt en daarna valt de dader in een hele diepe put. Het is een opeenstapeling van woede en frustraties. Hoe dan ook zou het nooit zo ver mogen komen. Wat ze aanrichten, is onherstelbaar en de kinderen zijn zwaar getekend voor het leven.

Vincent

Vincent lijkt het allemaal toch wat te relativeren. Het is me niet duidelijk hoe zoiets kan. Ofwel is de band tussen hen heel sterk en had hij niet zoveel met zijn mama (zo laat hij het uitschijnen), ofwel heeft zijn vader hem gemanipuleerd/gehersenspoeld (wat de rechtbank zegt). Vincent vindt het gerecht 'scheef', zelfs zo'n jong mannetje heeft kritiek op het gerecht. Wat ik wel grappig vond, is dat hij zegt dat het eigenlijk ge-scheef moet zijn in plaats van ge-recht.Volgens hem moet de jury opgeleid zijn, ze moeten er iets vanaf weten. Nu zijn het gewone burgers, natuurlijk geven ze levenslang. Zij weten niet wat er gebeurd is.

Gelukkig voelt Vincent zich goed omringd en gesteund. Dat heeft hij heel hard nodig. Ik maak me eigenlijk wel zorgen over zijn toekomst, zeker nu ik weet dat een moeilijke jeugd een risicofactor is om in de gevangenis terecht te komen.

Vincent vertelt dat zijn mama en papa altijd ruzie hadden. Hij heeft de moord zelfs zien gebeuren, want hij kwam naar beneden toen zijn papa 'het' aan het doen was. Hij zag zijn oma liggen en toen wist hij het direct. Vincent praat erover alsof het niet ZO erg is, maar het kan niet anders dan een extreem traumatische ervaring zijn. Toen zijn papa levenslang kreeg, was het alsof heel zijn leven naar de vaantjes was. Nooit geen papa meer. Ik vind het vreemd dat hij dat niet dacht toen zijn mama en oma vermoord werden. Naar eigen zeggen is hij kwaad op zijn mama. Hij wil wel graag een mama, maar niet dezelfde. Dat zijn harde woorden, maar ik weet ook dat een kind van twaalf jaar de betekenis van die woorden nog niet 100% beseft. Misschien zit ik helemaal fout, maar volgens mij spreekt hij toch  niet volledig vanuit zichzelf. 'Mensen die zijn dossier gelezen hebben' hebben hem bijvoorbeeld gezegd dat zijn mama hem al vanaf zijn eerste jaar heeft afgestoten. Ik vraag me af wat voor zin het heeft om zoiets tegen een kind te vertellen, als het al waar is... Zelf herinnert hij zich wel dat ze hem nooit vastnam en dat ze altijd kwaad op hem was.

Alsof het allemaal nog niet erg genoeg is, kan hij ook nog eens met niemand praten. Hij verwoordt het mooi en treurig tegelijkertijd: "Het beste zou zijn als vogels konden praten en echt verstaan wat je zei, dat zou handig zijn." Sinds zijn papa in de gevangenis zit, kijken de mensen anders naar hem. Vrienden van vroeger zeggen dat ze niet begrijpen dat hij ooit een vriend van hen was. Hij mag nu niet meer bij iedereen thuis gaan spelen. Het verdriet van de jongen merk je in subtiele uitspraken van hem: "Als hij vrijkomt, wonen we misschien in een villa, hebben we honden en hebben we veel plezier. Ik wil veel lachen met papa. Maar als ik hem nu bezoek, zit hij altijd op zijn stoel." Ik hoop dat zijn dromen mogen uitkomen en dat het goedkomt met hem.

Anna (73)

In het verhaal van Anna merk je ook hoe sterk (moeder)liefde kan zijn. Haar zoon Mark zit al bijna dertien jaar vast en haar wereld staat stil. Ze is een hele verdrietige moeder. Eigenlijk hoopt ze gewoon dat elke dag zo vlug mogelijk voorbij is. Dat klinkt als een ernstige depressie, als je het mij vraagt. Er zijn maar weinig mensen met wie ze nog kan/durft praten.

Anna

Mark is haar enige zoon en hij is opgegroeid in een warm gezin. Wat ik echt schattig vind, is dat ze vroeger 's morgens studeerde wat Mark die dag moest leren om hem 's avonds te kunnen ondervragen en uitleg te geven. Ik denk niet dat er veel ouders zijn die dat doen! Toch is het later met Mark de negatieve kant op gegaan. Anna vertelt niet waarom, maar Mark werd depressief en het ging steeds meer bergaf met hem. Uiteindelijk werd hij opgenomen in een psychiatrische instelling. Later ging hij aan de slag als bewaker op de campus van de universiteit van Leuven en daar is het drama gebeurd. Mark belde op een avond bij zijn ouders aan met een bebloede schort in zijn handen. Hij zei dat hij iemand had neergestoken en dat ze een advocaat moesten opbellen. Anna kan nog steeds niet geloven dat haar zoon zoiets heeft kunnen doen. Toch is ze nooit kwaad op hem geweest. Haar moederliefde is niet veranderd. Dat is echt mooi om te lezen. Anna vindt dat Mark niet op zijn plaats zit in de gevangenis. Ze weet niet wanneer hij vrij komt. Als je geïnterneerd bent, heb je daar geen idee van. Als hij als een crimineel veroordeeld was geweest, zou hij nu al thuis zijn. Dan klopt er toch iets niet in het systeem. Ik vind wel dat ze een goede boodschap heeft voor de mensen: 'Maak alsjeblief het verschil tussen echte criminelen, ontvoerders, verkrachters, pedofielen en mensen die geïnterneerd zijn. Elk geval is anders en je mag ze niet door dezelfde bril bekijken.' Ik denk inderdaad dat mensen nog al te vaak gedetineerden over dezelfde kam scheren.

Wat ik uit deze getuigenissen leer, is dat het niet te onderschatten is voor familieleden van gedetineerden. Zij hebben het zwaar te verduren, op allerlei vlakken. De mensen hebben daar weinig begrip voor en dat maakt het des te pijnlijker.

Het personeel

Het gevangenispersoneel heeft een objectievere blik op het gevangenisleven en de gevangenisstraf. Bij hen spelen emoties in mindere maten een rol. Dat zorgt voor een interessant, leerrijk en ander perspectief.

Paul

Paul is gevangenisdirecteur. Ik sta ervan te kijken dat zelfs hij niet helemaal achter 'de gevangenis' staat. Hij vindt dat we ons veel te gemakkelijk van onze gevangenen afmaken. De muren rond de gevangenis zorgen ervoor dat we niet met de gevangenen geconfronteerd worden, dat we niet moeten binnenkijken. Ik ben blij dat hij heel menselijk denkt. Hij keurt het gedrag af, maar hij wil hen nooit als mens afschrijven. Ik denk dat dat heel belangrijk is. Paul wil dan ook blijven investeren in gedetineerden zodat ze de kans krijgen om hun fouten te herstellen en hun leven te hervatten na hun straftijd. Die straftijd moet daarom zo goed mogelijk ingevuld worden. Ik denk dat hij daarmee de mogelijkheden tot cursussen, cultuur, sport, werk en dergelijke bedoelt, maar veel gedetineerden besteden toch het meeste van de dag in hun cel, op bed of voor de televisie. Ik vind ook niet dat de gedetineerden hun fouten herstellen in de gevangenis, maar misschien bedoelt hij dat hij daar meer voor wil ijveren... Paul vindt dat de maatschappij te weinig signalen geeft dat ze erin blijft geloven dat gedetineerden zich op een positieve manier kunnen ontplooien in de samenleving, dat ze blijven meetellen als burger. Dat is zéker het geval. Er wordt eigenlijk niet gesproken over gedetineerden, behalve dat ze het 'te goed hebben' in de gevangenis of dat de straf niet lang genoeg is. Dit boek helpt wel om een ruimer beeld te krijgen.

Tom

Tom is psychiatrisch verpleegkundige. Zijn taak is om het verblijf van elke gedetineerde zo menselijk mogelijk te laten verlopen. Hij houdt zich vooral bezig met de geïnterneerden en met gedetineerden met een psychische problematiek Uit de getuigenissen van de gedetineerden en de ouders kwam vrij duidelijk naar voor dat veel gedetineerden het misdrijf heel plots pleegden, heel onverwacht. Zijn verklaring hiervoor is dat onze maatschappij steeds individualistischer wordt waardoor de sociale controle automatisch daalt. Mij lijkt dat wel een logische verklaring, want vaak had het misdrijf voorkomen kunnen worden als de persoon in kwestie iemand had gehad die hem tegenhield.

Marc

Marc is een cipier. In het boek hebben de gedetineerden het enerzijds over cipiers die respectvol en vriendelijk zijn en anderzijds over cipiers die kortaf of slecht gezind zijn. Voor gedetineerden maakt dat een héél groot verschil. Marc zegt dan ook dat je als cipier nooit wraak mag nemen als een gevangene moeilijk doet of agressief is. Je mag dat nooit persoonlijk opnemen. Hij vindt het vooral belangrijk dat ze hem respecteren. Als cipier maak je heel wat mee en kom je vele trieste situaties tegen. Het is daarom niet altijd even gemakkelijk om het werk los te laten als hij naar huis gaat. Marc heeft het er ook over dat er zoveel mensen zijn die eindeloos terugkeren naar de gevangenis. Hij vindt dat er bij vrijlating meer intensieve begeleiding nodig is. Er zijn veel te weinig sociaal assistenten. Wat bovendien jammer is, is dat niet iedereen even overtuigd is van het nut van een herstelbeleid. Sommige lachen ermee en vinden het zever. Nu begrijp ik waarom een herstelgerichte detentie nog geen feit is.

Joost

Joost werkt bij de Commissie ter Bescherming van de Maatschappij. Dat is een soort administratieve rechtbank die mensen opvolgt die iets mispeuterd hebben, maar waarvan de rechtbank heeft geoordeeld dat ze niet toerekeningsvatbaar zijn. Zij moeten niet gestraft worden, maar wel geholpen. Het gaat dan om een groot deel geïnterneerden die thuis wonen of in een psychiatrisch ziekenhuis zitten. Zij volgen die mensen op en zien erop toe dat hun toestand positief evolueert. Na een proeftijd beslist de Commissie of ze al dan niet zonder begeleiding terug naar de maatschappij kunnen. Wat ik mooi vind aan Joost, is dat hij veel begrip toont voor de gedetineerden. Hij beseft dat er soms heel weinig nodig is om door het lint te gaan. Toch moet de gevangenis heel erg oppassen met het beeld dat zij naar buiten brengt. Marktrock is bijvoorbeeld een hele fijne tijd voor de gedetineerden, maar eventuele slachtoffers die naar het nieuws kijken, kunnen geschokt zijn als ze zien dat de persoon die hen zoveel kwaad heeft berokkend daar vrolijk staat te feesten. Ik had daar nog niet aan gedacht, maar je moet het inderdaad altijd langs twee kanten bekijken. Dat maakt het extra moeilijk. Joost is er nog niet helemaal uit of een gevangenisstraf echt helpt. Hij vindt sowieso dat een aantal opsluitingen vervangen zouden kunnen worden door een werkstraf, want dat vindt hij een goed alternatief. Aan de andere kant merkt hij dat gedetineerden niet altijd inzien wat ze aangericht hebben, hoe zwaar hun misdrijf is. Velen vinden dat ze na twee jaar genoeg hebben geboet. Daar ergert Joost zich aan. Ik vind het moeilijk om daar een mening rond te vormen, omdat ik het mij niet kan voorstellen wat het is om twee jaar vast te zitten. Ik weet ook niet of een straf van tien jaar meer effect heeft dan eentje van twee jaar.

Veerle

Veerle werkt al vijf jaar in de gevangenis als adjunct penitentiair assistent (APA) en heeft een leidinggevende functie. Ze houdt zich vooral bezig met de psychiatrische afdeling binnen de gevangenis. Ook zij klaagt over het feit dat veel gedetineerden geen sociaal vangnet hebben, terwijl dat net zo belangrijk is. Zo gaf ze een voorbeeld van een gedetineerde die net vrij kwam. Hij wist niet waar hij naartoe moest gaan, waar hij die nacht moest slapen,... Hij had enkel het adres van een opvangcentrum bij en wat geld om de bus te nemen. Hij had geen vrienden of familie. Dat is gewoon schrijnend. Ik sta er ook niet van versteld dat zo iemand binnen de kortste keren terug vast zit. Daar MOET iets aan gedaan worden.

Jef

Jef werkt al tien jaar als penitentiair beampte (= cipier). Toen hij nog maar vijf weken aan het werk was, heeft hij al zijn eerste zelfmoord meegemaakt. Een man had zich aan de tralies van zijn cel verhangen. Hij voelde zich heel schuldig, vroeg zich af of hij het had kunnen voorkomen. Een jaar later maakte hij een heuse ontsnappingspoging mee. Hij hield op dat moment toezicht. Zo'n 80-tal gedetineerden gingen achter hem aan en eisten de sleutels. Gelukkig is het toen wel goed afgelopen. Zulke dingen wil hij nooit meer meemaken, want dat doet wel iets met je. Sommige gedetineerden proberen je te manipuleren, dus hij zegt dat het belangrijk is om afstand te houden. Ook Jef heeft iets te zeggen over het systeem van opsluiting. Hij vindt dat het er vanaf hangt wat voor fouten de gevangene in kwestie heeft gemaakt. Voor iemand die in een vlaag van passionele woede een moord pleegt wanneer de bom ontploft, is een lange opsluiting waanzinnig en zinloos.

René

De laatste getuige is René, die ervan houdt om mensen te begeleiden. Hij is penitentiair beambte en is uit engagement in de gevangenis terechtgekomen. Ook hij zegt dat je altijd iets meeneemt uit de gevangenis, dat je niet altijd alles kan vergeten. Net zoals Joost, zegt ook René dat iedereen in de gevangenis terecht kan komen en sneller dan je denkt. Kleine misstappen kunnen grote gevolgen hebben. Hij heeft het dan over drugs- en alcoholgebruik, over je toeren geraken en dergelijke. Pedofielen, kindermoordenaars, mensen die hun eigen kinderen mishandelen enzovoort vindt hij iets anders. Daar heeft hij het wel moeilijk mee, maar toch moet hij zich professioneel opstellen.

Ik kan hieruit besluiten dat het niet vanzelfsprekend is om in de gevangenis te werken. Je krijgt veel tegenstand van buitenaf, moet onbevooroordeeld met gedetineerden kunnen omgaan en je krijgt te maken met hele moeilijke situaties. Ook het personeel uit duidelijk zijn twijfel over de zin van een gevangenisstraf.

Besluit 

Net zoals 'Niemand weet dat ik een mens ben', vond ik ook dit boek echt een aanrader. Ik heb ontdekt dat ik graag getuigenissen lees en hou van een vlotte schrijfstijl. Dit boek is super bruikbaar binnen PAV, bijvoorbeeld in het thema 'rechtvaardigheid', 'misdaad' of 'vrijheid'. Ik zou er dan enkele getuigenissen uitpikken om de leerlingen een breed beeld te geven van het gevangenisleven. Het boek kan in alle graden gebruikt worden omdat de toegankelijke schrijfstijl van Lieve Blancquaert dat toelaat. Bovendien zorgen de mooie foto's voor visualisatie, ideaal voor een BSO-publiek dus. 

Bronnen

http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=G3L14L9GC

http://www.lieveblancquaert.be/portfolio

http://nl.wikipedia.org/wiki/Lieve_Blancquaert

http://www.kuleuven.be/thomas/images/cms/idgp/Recensie_Straftijd_Rondom_Gezin_lentenummer_2010(1).pdf

http://www.vormingplusob.be/straftijdtijd
http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/arresthuis
http://www4.vlaanderen.be/wvg/welzijnensamenleving/hulpaangedetineerden/Documents/Jaarverslag%202009%20Hulp%20gevangenis%20Leuven.pdf
http://www.een.be/programmas/leuven-hulp/het-programma
http://www.leuvenhulp.be/
http://www.hln.be/hln/nl/1313/Festivals/article/detail/1144250/2010/08/12/Marktrock-binnen-de-muren-in-Leuvense-Hulpgevangenis.dhtml
Het boek 'Straftijd'

Rebelle

Week 6

Ik ben klaar voor mijn volgende blogopdracht. Ik heb al eens een film besproken (The road to Guantanamo), maar toen ben ik hem gaan huren in de bibliotheek. Deze keer trek ik er nog eens op uit, want ik ga een film kijken in het cultureel centrum van Lommel. Mijn vriend heb ik nog maar eens verplicht om mee te gaan ;-). Hij krijgt er ongewild ook een flinke dosis cultuur bij de laatste maanden. De film die we nu donderdag (13 december) gaan kijken, is er eentje uit 2012, nog gloednieuw dus! Ik kwam hem tegen op de culturele kalender van De Adelberg.

Rebelle, een film van Kim Nguyen

De zoveelste burgeroorlog in Afrika. De 12-jarige Komona wordt gedwongen om haar ouders te doden nadat haar dorp verwoest werd. Diep in de jungle leert ze vechten en overleven. Ze krijgt een bijzondere reputatie wanneer blijkt dat ze na het drinken van ‘magische melk’ de plannen van de vijand kan doorzien. Tot oorlogsheks gebombardeerd, krijgt ze een ereplaats naast rebellenleider Grote Tijger. Maar Komona wordt verliefd op Magicien, een andere kindsoldaat, en vlucht met hem uit het kamp. Komona wil eerst en vooral haar ouders begraven, zodat ze niet als geesten moeten ronddwalen.

Rebelle is een schrijnend portret over kindsoldaten. Realistische oorlogssequenties wisselen af met droombeelden, geworteld in Afrikaanse legendes, die vooral het grote verdriet onderlijnen. Tegelijkertijd is het een diepzinnig verhaal over menselijke veerkracht en overlevingsdrang. De acteerprestatie van de 15-jarige Rachel Mwanza, die nooit eerder voor een camera stond en het hoofdpersonage vertolkt, is opmerkelijk. Ze kreeg de Prijs voor Beste Actrice in Berlijn.

Hier is de trailer, met Nederlandstalige ondertiteling:

Kim Nguyen is Vietnamaas-Canadees van oorsprong. 

"I’ve decided to get back to my original roots of taking pictures without having any pre-conceived idea of what should happen in front of the lens." (Kim Nguyen)

Op het internet vind ik weinig informatie over de regisseur. Wat ik wel veel tegenkom, zijn interviews. Ik ben geïnteresseerd in wat hij te vertellen heeft over zijn film. Een film over kindsoldaten lijkt me heel relevant in het kader van PAV. Ik hoop met deze film vooral te weten te komen wat kindsoldaten moeten doorstaan, hoe ze kindsoldaat worden en welke (emotionele) gevolgen ze daarvan nadien dragen. 

Kim Nguyen spreekt 

Zijn inspiratie voor de film haalde hij uit een krantenbericht over rebellenleider Johnny Htoo. De toen negen jaar oude Johnny werd die ochtend wakker en vertelde iedereen dat hij de reïncarnatie van een god was. Steeds meer mensen geloofden hem en uiteindelijk leidde hij een leger van honderd man. Hij was toen twaalf jaar en rookte iedere dag sigaren. Zijn legermannen droegen hem altijd op hun schouders, zodat zijn voeten de grond niet raakten en zijn goddelijke visioenen niet verstoord werden. Meer informatie over Johnny en zijn broer Luther heb ik in dit artikel gelezen. Echt wel straf allemaal... Kim Nguyen vond het verhaal van Johnny Htoo fascinerend, maar ook heel verontrustend. 

Johnny en Luther

De regisseur wilde wel absoluut geen heldenverhaal over een kindsoldaat maken. Wel wilde hij een verhaal vertellen over een kind dat in de oorlog verzeild was geraakt. Bovendien is de kindsoldaat in Rebelle een meisje.

Ook daarvoor heeft hij heel bewust gekozen. Er zijn namelijk meer meisjes die kindsoldaat worden. De regisseur vertelt dat dit personage één van de meest complexe filmpersonages ooit is.Het hoofdpersonage, Komona, is twaalf jaar als ze door de rebellen wordt gekidnapt. Ze is slachtoffer, maar ook dader. Ze is volwassene, maar ook kind. Ze is een strijder, maar ook op zoek naar liefde. Ik kan me voorstellen dat het als regisseur heel moeilijk is om al die tegenstrijdigheden op de juiste manier over te brengen. 

De regisseur heeft geprobeerd om een beeldtaal te vinden die de kijker een blik gunt in het hoofd van een kindsoldaat die onder invloed is van drugs en valse godsdienstige ideeën. Hij wilde aantonen hoe die geestelijke toestand misbruikt wordt om geweld te aanvaarden. Om die reden komt het gruwelijke geweld niet echt in beeld. Het leek hem veel boeiender om te laten zien hoe Komona zich voelt in plaats van te tonen wat ze meemaakt. 

Afrika 

De film speelt zich af in Congo. Kim Nguyen vindt dat iedereen ofwel veel te somber, ofwel veel te romantisch over Afrika denkt. Afrika is niet alleen kindsoldaten, oorlog en honger. Er zijn mensen die lachen, liefhebben en proberen te overleven. De regisseur wil laten zien dat Afrika veerkracht heeft. Hij heeft daarom ook veel research gedaan. Hij is in Sierra Leone, Burundi, Congo, Angola, Kenia en Kameroen geweest. In Kenia en Kameroen was de filminfrastructuur beter, maar Congo trok hem meer aan. Het is er nog heel traditioneel, maar aan de andere kant ook modern. Ze zijn daar heel goed in het vinden van een nieuwe functie voor moderne dingen. Volgens de regisseur kan je dat contrast goed vastleggen op film. 

Tijdens zijn research kwam de regisseur in Burundi in contact met jonge kindsoldaten. Hij vertelt dat vooral hun blik hem opviel. Soms kijken de kinderen heel leeg, soms vol haat, ... maar altijd intens. De straatkinderen van Kinshasa in Congo hadden dezelfde energie. De regisseur vermoedt dat dat komt omdat ze steeds op hun hoede moeten zijn. Kinderen zouden normaal gezien onbezonnen moeten zijn, totaal niet moeten denken aan volwassen problemen. Ik vind het echt onvoorstelbaar wat die kinderen moeten doormaken. Ongeveer de helft van de kinderen in de film zijn van de straten van Kinshasa geplukt, ook hoofdrolspeelster Rachel Mwanza. 

Rachel Mwanza (Komona)

Rachel Mwanza is al vroeg door haar ouders in de steek gelaten. Ze heeft een tijd met haar broertje bij haar grootmoeder geleefd. Uiteindelijk is ze op straat terechtgekomen, want haar grootmoeder kon het niet aan. Rachel Mwanza won een Zilveren Beer voor haar rol in deze film.

Rachel Mwanza die de Zilveren Beer wint

De Zilveren Beer is een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt op het filmfestival van Berlijn.

Recensies

Het is misschien niet zo verstandig om recensies te lezen voordat ik de film gezien heb omwille van het gevaar van vooroordelen, maar toch doe ik het. Ik wil weten hoe critici naar de film gekeken hebben en wat zij erop aan te merken hebben. Ik weet dat ik die details niet zal zien, dus kan ik er maar beter van op de hoogte zijn zodat ik er op kan letten.

Ik heb een aantal recensies gelezen en een aantal stukken hieronder gekopieerd: 

"Het verhaal dat Rebelle schetst is gruwelijk, maar wordt zo neergezet dat het ontroert, maar niet afstoot. De meest nare gebeurtenissen in de film worden niet getoond en alleen verteld door de zachte stem van Mwanza. Ook wordt bij gruwelijke scènes het geluid weggedraaid waardoor de passage minder heftig wordt. Daarnaast maakt Nguyen gebruik van schitterend camerawerk waardoor de film ook op esthetisch vlak op de kijker inspeelt. Scherptediepte, kleur en heel veel close-ups zorgen ervoor dat de oorlog af en toe uit je gedachten verdwijnt en je kunt genieten van de mooie beelden." (Liselotte Roodbol)

"Het knappe aan Rebelle is dat Nguyen niet op de sensatie van de brute openingsscène teert, maar een veelzijdig en genuanceerd portret van een kindsoldaat weet neer te zetten." (Arjan Welles)

"Het lijken clichés, maar Nguyen verdringt al het uiterlijke vertoon van de rebellengroep naar de achtergrond door juist de focus te richten op een meisje dat wordt gedwongen in onverantwoord tempo volwassen te worden. Nguyen weet emotie en gevoel mee te geven aan alle wreedheden waarmee het nieuwe leven van Komona vergeven is. In stevige korte scènes wordt eveneens duidelijk dat er niet met het introverte meisje te sollen valt. Het is een razend knappe acteerprestatie van de debuterende Rachel Mwanza die met haar hoofdrol een Zilveren Beer in Berlijn won." (Arjan Welles)

"Over de eenzijdige blik van het Westen ging het, waar men Afrika gewoontegetrouw verbeeldt als onuitputtelijke bron van rampspoed. Zo waren er onderhand meer films over kindsoldaten dan kindsoldaten zelf. Wie Afrika eens van een ander imago of zelfs een betere toekomst wilde voorzien, kon toch ook eens overwegen er een vrolijke romantische komedie te situeren? Zo'n komedie is Rebelle bij lange na niet, maar de tussen oorlogsdrama en liefdesvertelling bungelende film van de Canadese filmmaker Kim Nguyen behoort in ieder geval tot het beste van dat kindsoldatengenre." (Bor Beekman)

Ik vind werkelijk geen enkel slecht woord over de film. Ze spreken er allemaal vol lof over. Ik heb het gevoel dat ik mijn oog heb laten vallen op de juiste film.

Kindsoldaten 

Voordat ik de film bekijk, wil ik toch nog een klein beetje opzoeken over kindsoldaten. We hebben tijdens de lessen PAV al kennisgemaakt met de organisatie 'War Child'. Ik besluit daarom wat op hun website te surfen.

Het eerste wat je tegenkomt als je de website opent, is de video hieronder.

Een War Child medewerker vertelt dat het noodzakelijk is dat oorlogskinderen psychosociale hulp krijgen, zelfs al is de oorlog misschien al vijftien jaar voorbij. De kinderen lijden vanbinnen en dat heeft invloed op hun persoonlijkheid en dagelijkse leven. Een kind dat zo'n gruwelijke dingen heeft meegemaakt, heeft het vaak moeilijk om vrienden te maken en met andere mensen om te gaan.

1 op de 10 soldaten in een gewapend conflict is kind. Voor ons is het zo voor de hand liggend dat 'kind' en 'soldaat' niet samengaan. Toch ligt dit cijfer zo hoog...

De kinderen worden ingezet in een regeringsleger of in een andere georganiseerde gewapende groep. De grootste risicogroepen zijn kinderen uit arme gezinnen, vluchtelingen of wezen, kinderen die leven in oorlogsgebieden en kinderen die geen onderwijs hebben gehad. Dit lijkt me een hele ruime risicogroep, zeker in Afrika.

Kindsoldaten moeten actief meevechten, maar ook moorden, plunderen en verkrachten. Sommige worden ook op een andere manier ingezet, bijvoorbeeld als drager, kok, spion, wachter of zelfs seksslaaf. 

Het lijkt me dan ook niet meer dan logisch dat dit zware gevolgen heeft voor de toekomst van kindsoldaten. Aangezien ze opgroeien in een extreem gewelddadige omgeving waarin zeker niet de belangrijke waarden en normen gelden, krijgen ze totaal niet de opvoeding die ze nodig hebben. Bovendien geraken ze hun familie en vrienden kwijt en missen ze onderwijs. Zo'n periode als kindsoldaat duurt maanden tot jaren. Geweld, misbruik, verwaarlozing en verlies maken hen somber, angstig en agressief. Ze kunnen niet gewoon kind zijn. Dat is ook wat regisseur Kim Nguyen vertelt over de blik van deze kinderen. Hun blik is altijd intens. 

Kindsoldaten zijn er over de hele wereld (Azië, Midden-Oosten, Latijns-Amerika), maar het probleem is het grootst in Afrika. 

Oeganda

Colombia

Sierra Leone

Sri Lanka

Soedan

Ik heb ook gekeken wat ik zoal over kindsoldaten kan vinden in de actualiteit. Om mijn voorkennis wat aan te dikken, heb ik dit , dit, dit en dit  artikel en/of filmpje gelezen/bekeken. Daaruit leer ik vooral dat rebellenleiders die kindsoldaten rekruteren jammer genoeg nog helemaal geen verleden tijd zijn. Het is een heel actueel onderwerp. 

Wat helemaal niet mag ontbreken op deze blog, is het beruchte filmpje van de Amerikaanse actiegroep "Invisible Children" over de Oegandese krijgsheer Joseph Kony. Dat filmpje is heel leerrijk en ik vind het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen de video zien. Er is heel veel onwetendheid rond kindsoldaten. Ik moet toegeven dat zelfs ik het filmpje nog niet had gezien.

Congo

Aangezien de film zich afspeelt in Congo, vat ik hier samen wat War Child te vertellen heeft over de problemen in dit land.

Congo is lange tijd bestuurd geweest door België. In 1960 werd het land onafhankelijk en sindsdien spreken we over de Democratische Republiek Congo. Na die onafhankelijkheid is er jarenlang geen bestuursmacht, wat zorgde voor o.a. burgeroorlogen en geweld. 

Dit geweld beperkte zich niet tot de landsgrenzen: zowat alle omliggende landen zijn erbij betrokken. Dat komt ook omdat er grote belangen bij betrokken zijn. Het oosten van DRC is rijk aan grondstoffen (grote voorraden goud, koper en diamanten). Dat gebied is werkterrein voor gewapende groepen die werken voor de hoogste bieder. Dit zijn de economische motieven, maar verder zijn er ook nog hardnekkige spanningen tussen stammen met een verschillende etnische achtergrond.

Het jarenlange geweld heeft grote gevolgen: armoede, miljoenen doden en honderdduizenden mensen die constant op de vlucht zijn voor plunderende bendes. Kinderen worden geronseld om te vechten, of ontvoerd als seksslaaf. De vele verkrachtingen dienen om angst te zaaien en macht uit te oefenen. Tienermoeders die misbruikt werden, worden verstoten uit hun gemeenschap. Dan is er ook nog de hoge ongeletterdheid, de slechte hygiëne en de honger die er in het land heersen.

Blijkbaar wordt het in de film nergens duidelijk dat het zich in Congo afspeelt. De reden van de burgeroorlog is ook onbekend, maar nu weet ik in ieder geval wel een heel klein beetje over de achtergrond van Congo.

De film: Rebelle 

Gisterenavond ben ik met mijn vriend naar de bioscoop van Lommel geweest (Utopolis). Blijkbaar spelen ze de films van Zebracinema ook af in de filmzalen van de bioscoop. Uiteraard wilde hij een snoepzak binnensmokkelen toen hij besefte dat dat eigenlijk wel kon. We zijn dan maar allebei een zakje snoep vol gaan scheppen zodat we iets te eten hadden tijdens de film. De meeste mensen die naar Zebracinema komen, hebben een hekel aan het gekraak en geritsel van snoepende mensen. We hebben dus héél stil moeten zijn :-) We hebben een vrij lange inleiding gekregen op de film 'Rebelle'. Aangezien ik er al veel over had opgezocht, wist ik al bijna alles wat die man vertelde. Het was ook grappig om op te merken dat verschillende dingen letterlijk van het internet kwamen. Ik kon zijn zinnen regelmatig aanvullen. De man had de film zelf gezien en was er heel enthousiast over. 

Ik heb de film van het begin tot het einde met volle aandacht gevolgd. Mijn vriend heb ik regelmatig een elleboogstoot moeten geven omdat ik zag dat hij aan het indommelen was, maar ik vond de film echt prachtig. Het heeft mijn verwachtingen zelfs nog overtroffen. Het is een keiharde, ontroerende film over kindsoldaten en zelfs liefde.

De film begint met Komona die het volgende zegt "Op een dag kom je uit mijn buik. Zeker weten. En dan moet ik je vertellen hoe ik soldaat geworden ben bij de rebellen. Luister goed naar mijn verhaal. Het is belangrijk dat je weet wat ik gedaan heb voor je uit mijn buik komt. Want als je geboren wordt, weet ik niet of God mij de kracht zal geven om van je te houden." Komona vertelt het verhaal aan het ongeboren kind in haar buik als verantwoording voor het feit dat ze misschien niet in staat zal zijn ervan te houden.

Onmiddellijk na die woorden krijgen we al een gruwelijke scène voorgeschoteld. De rebellen vallen een dorp binnen, het dorp waar Komona woont met haar familie. Het dorp is typisch Afrikaans, want het bestaat uit zelf ineen geknutselde huisjes. Je ziet het op de foto hieronder. Op de foto daaronder zie je soldaten van het rebellenleger (van rebellenleider De Grote Tijger) die richting het dorp varen. Ze moorden het hele dorp uit. Enkele kinderen vangen ze om hun leger aan te sterken. Komona is er daar één van. Ze krijgt een machinegeweer in haar handen en wordt gedwongen om haar ouders door te schieten. Ze heeft werkelijk geen andere keuze, want anders slacht de rebel hen zelf af met een machete. Dus schiet ze. Ik kon die beelden amper geloven (ik leef mij altijd nogal sterk in)... Zou een kind dat in het echt ook op die manier kunnen? Ik probeerde mij voor te stellen dat ik (als twaalfjarig meisje) mijn ouders zou moeten doodschieten. Ik zou hysterisch worden.

De kinderen krijgen allemaal een machinegeweer in hun handen geduwd en de rebellen zeggen hen dat dit vanaf nu hun mama en papa is. Er is 0,0 medeleven met wat die kinderen zojuist doorstaan hebben. Ze hebben enkele minuten geleden hun volledige familie verloren. Toch blijven ze oersterk.

Komona vertelt ook dat ze nooit mochten wenen. Als ze weende, werd ze hard geslagen en geschopt. Als ze moest wenen, verstopte ze zich ergens zodat niemand het kon zien. Meestal moest ze haar tranen bedwingen. 

De kinderen krijgen een super zware training in de bossen, waar ze vooral leren schieten. Ze houden dit alleen vol dankzij 'de magische melk', een boomsap waaraan ze allemaal verslaafd zijn. Tijdens mijn voorbereiding had ik ook al gelezen dat kindsoldaten gedrogeerd werden. Dat komt dus terug in de film. Komona houdt van de roes en drinkt heel vaak van dat sap. Ze gaat ervan hallucineren en ziet de geesten van overleden soldaten. Die vertellen haar waar en wanneer de rebellen worden aangevallen. Dankzij die mysterieuze witte schimmen is zij de enige van het leger die een hinderlaag van het regeringsleger overleeft. De rebellen denken daardoor dat ze een heks is, wat haar een goed status oplevert. Le Grand Tigre besluit dat ze een oorlogsheks is. Ze wordt door het rebellenleger dus gezien als heel waardevol.

In het leger kan ze het heel goed vinden met Magicien, ook een kindsoldaat en bovendien een albino. Ze noemen hem Magicien omdat ze van hem ook denken dat hij magische krachten heeft. Hij waarschuwt Komona dat ze er uiteindelijk ook aan zal gaan, ook al is ze een oorlogsheks. Le Grand Tigre is enorm gewelddadig, dus een misstap zal ook haar het leven kosten, hoe waardevol ze op dit moment ook is. Komona beseft dat hij gelijk heeft. Ze besluiten om samen te vluchten.

Vanaf het moment dat ze gevlucht zijn uit het leger, krijgt de film een ommezwaai. Het verhaal richt zich nu vooral op de twee jonge tieners waartussen iets aan het bloeien is. Vooral Magicien is verliefd op Komona, maar zij wijst hem aanvankelijk af. Haar vader heeft haar verteld dat als een jongen ooit met haar zou willen trouwen, hij dan eerst een witte haan voor haar zal moeten vinden. Magicien doet al het mogelijke om een witte haan te vinden, maar iedereen lacht hem uit. 'Die bestaan helemaal niet', krijgt hij telkens te horen. Ik vind dit echt een perfect element in de film, omdat je op die manier even uit al het oorlogsgeweld wordt gehaald. Magicien geeft de moed op een duur op omdat hij geen witte haan vindt en is boos op Komona omdat zij iets onmogelijk van hem vraagt. Uiteindelijk lukt het hem toch om een witte haan te vinden in een dorp vol met albino's. Vanaf dat moment zijn Magicien en Komona man en vrouw. Ze vrijen zelfs voor de eerste keer om het officieel te maken.

Uiteraard wordt hun geluk hen al heel snel weer ontnomen. In de filmzaal was ik al bang aan het wachten op het moment dat de rebellen hen zouden terugvinden. Ze liggen met hun tweetjes in het gras wanneer ze plots omsingeld worden door rebellen van Le Grand Tigre. Ik hield mijn hart echt vast op dat moment, bang voor wat er zou gebeuren. Ze wilden Komona terug omdat ze haar magische krachten nodig hadden. Magicien moest eraan. Komona kreeg opnieuw een machinegeweer in haar handen geduwd en de generaal beval haar om Magicien dood te schieten. Wreder dan dit kan toch echt niet?? Ik kan me niet voorstellen dat dit in het echte leven ook gebeurt, maar het is wel zo. Werkelijk gruwelijk. Komona weigert en gaat naast hem zitten. Ze wil dat ze hen beide doodschieten. Dat zou ik ook gedaan hebben, want wat voor zin heeft het nog om te leven als al je geliefden één voor één worden afgeslacht? Komona wordt vastgenomen en de generaal vermoordt Magicien ondertussen met een machete. De camera draait wel weg van dit beeld, maar toch blijft het erg aangrijpend. Ik kan niet begrijpen dat sommige mensen tot zo'n gruwelijkheden in staat zijn. 

Vanaf dan is Komona niet alleen terug soldaat, ze wordt ook misbruikt door de generaal. Ze moet met hem samen slapen. Seksueel misbruik komt vaak voor bij kindsoldaten en het komt dus ook terug in de film. Op een bepaald moment bedenkt Komona een heel listig plannetje. Ze wil terug ontsnappen en terugkeren naar het dorp waar ze geboren is. De geesten van haar ouders achtervolgen haar voortdurend. Daarom wil ze haar ouders gaan begraven, zodat ze niet meer als geesten moeten ronddwalen. Ze steekt een stekelige vrucht in haar vagina, met volgens mij een giftig sap erin. Ik weet niet juist wat het is, dat was moeilijk te zien.  Ze wacht de generaal 's avonds op in de tent en blijft wakker omdat ze weet dat hij dan zeker seks wil met haar. Vanaf het moment dat hij bij haar binnengaat, wordt hij overvallen door een vreselijke pijn. Volgens mij richt de vrucht heel wat aan want er is bloed te zien. Komona grijpt haar kans en slaat de generaal neer met een ijzeren stok. Ze vlucht weg.  

haar dode ouders die haar blijven achtervolgen (geesten)

de generaal

We komen op dat moment ook te weten dat ze zwanger is. Ze is ziek en moet overgeven. Ik vroeg mij op dat moment af of ze zwanger was van Magicien of van de generaal... Al snel werd mij duidelijk dat de generaal de vader was, want dat zou de eerste woorden van de film verklaren. Het is heel normaal dat ze twijfelt of ze van het kind zal kunnen houden... Met de krachten die ze nog over heeft, strompelt ze naar een ziekenhuis. Wanneer ze daar aankomt, moet ze haar geweer afgeven. Geweren zijn niet toegelaten in het ziekenhuis. Ze is echter gehersenspoeld door de rebellen, want zij hebben haar geleerd dat ze iedereen die haar geweer probeert af te pakken, als een vijand moet zien. Ze slaat helemaal tilt en er gaan zelfs schoten af, waarop het ziekenhuis de politie inschakelt. 

De politieagent ziet dat Komona doodziek is en toont zijn goed hart. Hij vraagt naar wie hij haar kan brengen. Met een lijkwagen brengt de politieagent Komona naar de nonkel van Magicien. Ze waren bij hem geweest omdat Magicien zijn vrouw (Komona) wilde voorstellen. Hoewel de nonkel van Magicien toen niet zo vriendelijk en betrouwbaar overkwam (naar mijn mening), ontvangen hij en zijn vrouw Komona nu met open armen. De tante van Magicien helpt haar om de stekelige vrucht eruit te persen. Ze heeft daarmee trouwens ook haar baby in gevaar gebracht, want hij had kunnen stikken. Hoe goed de nonkel en tante haar ook verzorgen, Komona is getraumatiseerd door alles wat ze heeft meegemaakt in het rebellenleger. Ze heeft voortdurend nachtmerries. Deze gaan zo ver dat ze zelfs de tante van Magicien bijna heeft gewurgd. Ze is dan ook weer snel weggevlucht. Ze moest en zou haar ouders een begrafenis geven. 

Met een hoogzwangere buik begint ze aan de tocht naar haar geboortedorp. Daarvoor moet ze ook stukken varen met een houten bootje. Tijdens het peddelen krijgt ze plots weeën. Ze moet bevallen. Op dat moment is ze in 'the middle of nowhere', dus ze staat er helemaal alleen voor. Ze gaat aan de kant op de grond zitten, trekt haar jurk omhoog en bevalt zomaar eventjes in de natuur. Het lijkt alsof een kind op de wereld zetten niets is ten opzichte van wat ze allemaal al heeft moeten doorstaan. Met de baby vaart ze verder naar het dorp. Het is moeilijk in te schatten hoe ze zich voelt ten opzichte van de baby. Ik had niet het idee dat ze een echt moederinstinct had. Voor haar waren er op dat moment andere prioriteiten. 

Eenmaal in het dorp aangekomen, legt ze de baby ergens neer en bekijkt ze het verwoeste dorp. Ze ziet de bloedvlekken van haar ouders nog in het doek hangen. Ik vond dat een kippenvelmoment, want ik weet dat zij op dat moment heel goed voor haar ogen zag hoe ze haar ouders heeft doodgeschoten. Komona vindt verschillende skeletten van mensen uit het dorp. Volgens mij beseft ze dan dat ze haar ouders niet zal kunnen begraven zoals ze dat in gedachten had. Ze vindt gelukkig nog spullen van haar ouders en begraaft die in het zand terwijl ze een droevig nummer zingt. De eerste twintig seconden van het fragment hieronder tonen een stukje van dat moment. 

Vervolgens zien we haar met haar baby, die ze de naam Magicien geeft, langs de weg wandelen. Waar ze naartoe gaat, weten we niet. Na een tijdje stopt er een vrachtwagen met nog een heleboel mensen op. Ze vragen of ze wil meerijden. Ze klimt op de vrachtwagen en valt in slaap. Een vrouw op de vrachtwagen ontfermt zich over baby Magicien. Ik dacht toen: Eindelijk kan ze slapen. Ze heeft een zware tocht afgelegd, is zo maar even op zichzelf bevallen, heeft haar ouders begraven,... Godzijdank kan ze nu rusten. Dit is dan ook meteen het einde van de film.

Iedereen bleef nog best lang in de filmzaal zitten. Dat is vaak een teken dat de film indruk heeft gemaakt. Bij mij was dat zeker het geval. Ik vind dat de regisseur het ongelofelijk goed heeft aangepakt. Hij heeft er ook niet voor niets tien jaar aan gewerkt. De film is extreem realistisch, waardoor ik volledig in het verhaal zat. De regisseur wilt met deze film volgens mij mensen bewust maken van de gruwelen die kinderen vandaag de dag nog altijd ondergaan in onder andere Afrikaans oorlogsgebied. Wie weet hoeveel Komona's er op dit moment rondlopen?

Besluit 

Het is mij nog maar eens duidelijk geworden dat je pas echt iets leert over een onderwerp als je er van dichtbij kennis mee maakt. Ik had al weleens opzoekingswerk gedaan over kindsoldaten voor PAV, maar pas nu besef ik wat het werkelijk betekent om kindsoldaat te zijn.

Het is trouwens meer dan terecht dat Rachel Mwanza (Komona) zoveel lof heeft gekregen over haar acteerprestatie. Ik heb er enorm veel bewondering voor wat zij heeft klaargespeeld. Ze heeft geen enkele acteerervaring en is zelf geen (ex-)kindsoldaat, en toch zou niemand haar rol beter hebben gespeeld. Ze was erg geloofwaardig. Ze heeft ook een echt personage neergezet: een meisje dat te maken krijgt met vele wreedheden, maar met wie ook niet te sollen valt. Wat ik ook erg knap vond, was de uitdrukking in haar ogen. Zoals ik al eerder geschreven heb, had de regisseur tijdens zijn research opgemerkt dat de kindsoldaten allemaal een hele intense blik hebben. Zelfs dat zag ik bij Komona. De blik in haar ogen viel mij echt op.

In het kader van PAV vind ik deze film super geschikt om aan leerlingen te tonen. Leerlingen kunnen met behulp van deze film en een degelijk werkblad veel bijleren over kindsoldaten. Ik zou ook zeker de video over Kony erbij betrekken, want die is echt bewustmakend. Er komt ook veel van de video terug in de film.  Het leger van Kony heet de 'L.R.A', het leger in de film heet 'Le Grand Tigre'. Hun aanpak en daden zijn heel gelijkend. Dat bewijst nog maar eens dat de film heel realistisch is.De film zou passen in o.a. het thema 'kinderen in oorlog' of 'geweld'. Het is goed als leerlingen kunnen zien hoe zwaar kinderen in andere landen het kunnen hebben. Als ik hetgeen dat in deze film gebeurt al onvoorstelbaar vind, zullen leerlingen dat zeker vinden. Het feit dat de hoofdpersonages tieners zijn, zal er bovendien voor zorgen dat leerlingen zich gemakkelijker kunnen inleven.

Wat ik zeker niet wil vergeten te vermelden, is dat de muziek in de film prachtig is. Je krijgt doorheen de film typische, mooie Afrikaanse muziek te horen. Ik hou daar heel erg van! De trailer bovenaan bewijst het alvast. Ik raad deze film iedereen aan!

Bronnen

http://www.youtube.com/watch?v=Qya-ObsHsl4

http://www.cinema.nl/artikelen/9229664/kind-in-oorlog
http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF25072006_092

http://www.cinema.nl/artikelen/9229664/kind-in-oorlog

http://www.filmkrant.nl/TS_juli-augustus_2012/8114

http://cineville.nl/magazine/kim-nguyen-over-rebelle-het-gaat-allemaal-om-loslaten

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zilveren_Beer

http://www.worldcinemaamsterdam.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=1058%3Arecensie-rebelle&catid=69&Itemid=87&lang=nl

http://www.ccdeadelberg.be/voorstelling/2012/12/13/rebelle
http://www.warchild.nl/kindsoldaten
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=NMtUNKXcxw8
http://www.imaginefilm.nl/catalogue/item/94-rebelle
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=Y4MnpzG5Sqc#!
http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.1240407
infomap van de Adelberg